Kanskje det kjem med alderen, men ein tenker meir eksistensielt om overgangar i 50-åra enn når ein er 19 eller 25, i alle fall gjer eg det. Overgangar er spanande, ofte fine, av og til skremmande og ofte fylt med vemod. Denne hausten er det mange overgangar (men berre ein overgansalder!). Ny jobb i oktober, eit barn (til) som har flytta heimefrå, eit barn som begynner på ny skule – og overgangen frå ein nydeleg sumar til ein ny haust. Kanskje har overgangar blitt litt meir slitsomme også med alderen. Ein tenker – og har meir tid til å tenka – enn når ein stod midt i stormen.
Kvardag
Dei store stormane har du attum deg. Då spurde du ikkje kvi du var til, kvar du kom frå eller kvar du gjekk, du berre var i stormen, var i elden. Men det gjeng an å leve i kvardagen òg, den grå stille dagen, setja potetor, raka lauv og bera ris, det er so mangt å tenkje på her i verdi, eit manneliv strekk ikkje til. Etter strævet kan du steikja flesk og lesa kinesiske vers. Gamle Laertes skar klunger og grov um fiketrei, og let heltane slåst ved Troja.
Fra Dropar i austavind, 1966
Eg må seia at eg er begeistra for Olav H. Hauges framstilling av livet og livets gang. «Du berre var i stormen». Slik var det å vera småbarnsmor. Vi spurte ikkje etter livsmeining eller kvifor vi var her. Vi berre var i stormen, og det var kjempefint. Det var livet! Så kjem den litt meir stille og grå kvardagen der vi set poteter eller set i sofaen og tenkjer, les litt dikt og let verda gå sin gang. Lyrikken forsyner meg ganske ofte med setningar som let meg tenka: Ja, slik er det for alle. Det er akkurat som om eg finn ei semje mellom oss menneske i lyrikken. Ja, slik er det! Det vil eg påstå er noko av lyrikkens djupaste vesen; gjenkjenninga, og det den skapar i oss.
Ein annan lyrikar som eg ofte vender meg til i overgangar, er Jakob Sande. Eg veit ikkje noko vakrare dikt enn hans «Hymne». Eg begynner nesten å grina kvar gong eg høyrer det (https://open.spotify.com/track/2on6IaPCZdXmBQE7qBgDDC). Og eg blir så overmåte rørt av at Jakob Sande, mann, far, frå ei anna tid skildrar med ein slik mjukhet korleis det er å vera foreldre, det vanskelege, det fine, det såre, at ein gir heile seg til dei ein har fått ansvar for. Dette diktet fortel oss noko om det nære ved å vera forelder, men også det at barna kjem til oss frå ei verd, er i vår verd, og skal skapa si eiga verd. Det å vera forelder er eigentleg fullstendig overveldande, og så gjer vi det likevel. Er i stormen, lever i gleda og travelheten, er glade, sinte, slitne og fulle av kjærleik. Jakob Sande skjønte og formidla alle desse kjenslene.
Du kom til meg frå grybleike strender drøymd av Gud inn i æva ein gong. Eg har bore deg på mine hender. Eg har gitt deg min djupaste song.
Gjennom sol har eg ført deg ved handa, og når tida mot kveld fall deg lang, har vi vandra i eventyrlanda til du trøytt sovna inn på mitt fang.
Eg har sett dine augo å tindre, tindre blå imot stjerner og hav, og ei verd veksa fram i ditt indre, den du undrande sjølv spegla av.
Kvar ein tanke på deg og kvart minne bygger tempelkvelv over min veg. Eg har reist deg eit altar der inne og fornekta Jehova for deg.
Gjennom nedgang og natt skal du skine på min veg alle audslege mil. Eg vil døy under hendene dine og gå under i glans av din smil.
Eg les i haust boka How we learn to be brave. Den er skriven av Mariann Budde, biskopen som talte på Trumps innsettelse. Ho gav ut boka før denne talen, men det var absolutt ein modig og forandrande augneblink i hennar liv. Av og til veit vi at forandringa kjem, av og til veit vi at vi er modige, av og til var vi det litt utan at vi ante rekkevidda av det. Uansett, ho skriv om augneblink der vi vågar å vera modige, og ikkje minst er det knytt til overgangar: Når vi vel å reisa, byta opp, kanskje seia farvel til menneske vi står nær, fordi vi må leita etter noko anna, ta avstand, oppleva nye ting eller utvikla oss. Men også når vi vel å bli, fordi nokon treng oss, når vi vel å setja oss sjølve til sides, eller når vi innser at det som trengst akkurat no, er at eg blir, anten det er der ein bur, i jobben ein har eller i andre val. Les boka!
Livet er fullt av overgangar. Overgangane kjem ikkje aleine. Dei kjem ofte med nye innsikter og nye muligheter. Det er ein kunst å omfavna dei ulike fasane i livet. Eg prøver så godt eg kan å omfavna kvardagen, meir tid til å tenkja stille over livet, det som har vore, og det som skal komma, og la heltane slåst ved Troja.
Det er ikkje berre berre å venja seg til nye ting, for eksempel ei veke med sol og i underkant av 30 grader i Hardanger i juli. Det er så varmt at ikkje ein gong hunden giddar å gå tur, men helst vil lauga seg i fjorden og rulla rundt i tangen, og det er rik tilgang på begge deler. Eg trur eg snart må trassa varmen og byrja å måla kjøkenet eller noko. For mange dagar utan aktivitet og der tankane får fritt utløp er ikkje bra i for stor utstrekning.
Likevel: Ferie er tid for å tenkja og ikkje tenkja, å grubla og glo, vera i rørsle og kvila, bada og tørka, sol og skugge. Ikkje minst er ferie tid for å lesa bøker, høyra på podkast og kanskje tenkja nokre nye tankar. Det ein les og det som skjer rundt oss, lagar tankespor. I alle fall er det slik for meg. Det betyr at denne sommaren hentar sine tankespor frå Tyskland på 1600-talet i Tore Renbergs Lungeflyteprøven, frå huset til brødrene Eikemo i Odda (Vi er brødrene Eikemo av Marit Eikemo), frå Hilde Sandviks etter kvart grundig omtalte «Sommer i P2»-episode om religionens potensielt øydeleggande makt. I går såg eg filmen «Den sista resan» om forholdet mellom ein far og ein son. Anbafalar den også, den ligg på NRK. Dette er tankespor som eg likar å vera i, fordi det lar meg bruka mitt eige liv på ein ikkje altfor anstrengande måte: Samanlikna mitt liv og mine erfaringar med det eg les og høyrer. Og kanskje gir det tankesporet ein ekstra dimensjon at dette skjer med utsikt til barndomsheimen og med bølgjene frå den samme fjorden som eg vaks opp ved.
Livet vårt kan ikkje lausrivast frå det som skjer rundt oss, og livet vårt blir også til i møte med det som møter oss i livet; ei bok, eit menneske, ei utsikt, eit minne. Livet og litteraturen blir fletta saman, og det er det som er litt av litteraturens funksjon og utrulege effekt; vi les ikkje berre ein roman, men vi les, gjenopplever og tolkar vårt eige liv i det vi les. Slik utvidar både boka vi les, og vårt eige liv, seg. Når eg t.d. les om brødrene Eikemo, kan eg kjenna att sider ved mitt eige liv og min eigen oppvekst; det raude huset der farmor budde, med ei gammal faster på loftet (Ragnhild, heitte ho, trur eg, og ho var så sta og vrang at då dei skulle flytta huset nokre meter bakover fordi riksvegen austover skulle bli breiare, låg ho i senga si på loftet medan huset blei rulla på stokkar nokre meter lenger bak). Eg hugsar alle søndagane vi var der og leika butikk i kjellaren, og så hugsar eg den litt kalde, skumle, grøne vaskekjellaren som blei brukt til både lefsebaking og klesvask. Alt dette kjem eg frå. Alt dette har forma meg, bit for bit.
Og så reiser ein bort. Noko tar ein med seg, og noko ligg att. Slik blir mitt liv forma. Og fordi nokon kjempa mot fastlåste normer i Tyskland på 1600-talet, kjempa for at ny og frisk luft skulle fylla maktens korridorar, så kan eg gå rundt som ei fri kvinne. Vi må takka alle som har teke ein for laget, og som gjennom forskning, tanke, haldning og handling har endra verda bit for bit – til saman. Det går trass alt på mange vis framover, det blei eg minna på då eg høyrte på Robert Mood på Sommer i P2, eit program å anbefala! Det var elles der rabalderet byrja med Hilde Sandvik og hennar skråblikk på både makt, religion og eigen oppvekst. Eg trur ho har rett, og eg ser ikkje på det ho seier, som noko trugsmål mot mi eiga tru. Tvert om! Eg trur ho har rett i at makt og religion i tospann kan vera øydeleggande, det veit vi jo. Og vi veit alle at dei to einingane på eit eller anna vis heng saman. Religiøse reglar som blir haldne i hevd av, i hovudsak, menn i mange ulike tradisjonar og religionar, er ofte øydeleggande. Og talande nok er det ofte menn i vår tid som også går ut og forsvarer desse lovene og reglane og konserveringa av dei. Det er slike straumdrag ein skal vera obs på i vår tid. Mood seier for øvrig at vi nordmenn er både sneversynte og sjølvgode, og det kan gjelda både menn og kvinner. Synet på oss sjølve formar synet vi har på verda og dei rundt oss. Vår måte å sjå verda på, er kanskje ikke alltid et einaste rette. Når det gjeld makt og religion har eg forresten erfart sjølv at eldre kvinner har neia for meg når eg kjem på sørgesamtale. Det gjorde ikkje elvane mine på KG. Det seier noko om kva makt også kyrkja har hatt. Det er ganske viktig at vi er klar over. Vi tar ikkje historia og menneskets forteljingar på alvor dersom vi føyser bort dette som tull.
Vi må tola kritiske blikk på religion blanda med makt, vi må tola at folk stiller spørsmål. Det er alltid naudsynt å halda makta under oppsikt, og no er det mykje maktbruk i verda som er uheldig. I staden for å bli teken av avmakta, kan vi kanskje bruka tid på å granska, slik Sandvik gjer, om det er ting og tang i vår historie som, både den nære og den verdsvide, er verd å ta eit oppgjer med. Det er ikkje farleg. Det er slik verda har gått framover. Så er det jo alltid slik at ein fort blir ein del av det ein sjølv kritiserer, gjennom måten ein kritiserer det på. Sandvik tar religion og makt på alvor og med ei erfaring som det er verdt å lytta til. Kanskje hadde det vore lettare for dei/oss som framleis høyrer til i ulike religiøse samanhengar å gi ho rett og vedkjenna oss det ho kritiserer, dersom ho hadde omtalt det litt meir nyansert. Men dette er hennar erfaring og hennar historie. Mest av alt er det interessante liner mellom eit kyrkjerom i Rogaland og ei heil verd. Begge stader kan misbruk av makt finna stad, både med og utan religion som ingrediens, både av prestar, patriarkar, indremisjonspredikantar, pastorar og politikarar – alle som har tilang til makt.
Slike ting kan ein tenka på før ein går ned og badar i ein sjokkerande varm fjord, i det gradestokken nok ein dag kryp opp mot 30 grader.
Kva les eller høyrer du på i sommar, kva er ditt tankespor?
«Ring the bells that still can ring Forget your perfect offering There is a crack, a crack in everything That’s how the light gets in.«
Kanskje tenker du at sitatet frå songen Anthem av Leonard Cohen har blitt eit forslitt og klisjé-aktig uttrykk for korleis livet er. For meg er sitatet eit uttrykk for korleis livet er, heilt riktig, men kanskje aller mest er det eit vitnesbyrd om evangeliets mulighet og kjerne. Veldig åndeleg, tenker du kanskje? For å seia det litt enklare og meir daglegdags: I dette sitatet møtest mitt liv og det kanskje litt underkommuniserte påskeevangeliet som står i skuggen (bokstaveleg tala) av det store oppstodeunderet, nemleg nærværet av Gud i livet, i lidelsen og i det vanskelege. Det kan du lesa meir om her: https://www.expressen.se/kultur/joel-halldorf/influensern-lever-i-en-panisk-radsla-for-smarta/
Linken over viser til Joel Halldorf sitt glitrande essay om lidelsens plass (eller mangel på plass) i menneskelivet. Og kort sagt og oppsummert frå meg, løysinga er det Leonard Cohen som uttrykker: Berre gjennom sprekkene våre, når fasaden bryt saman, og vi vågar å erkjenna kven vi er, då kan lyset trenga inn i oss. Eg trur dette samla sett er ei av dei største utfordringane i våre liv: Vårt perfekte ytre som ikkje toler livets av og til brutale lys: At alt ikkje alltid går som vi vil, at vi ikkje alltid kan styra korleis ting blir, og at manifestering og sunt kosthold faktisk ikkje alltid er reiskapane vi treng for å unngå å få kreft eller bli ramma av ulykker. «Vi har ingen skydd mot livet», seier den finske poeten Eeva Kilpi. Det er heilt riktig.
I år er fotvaskinga (https://bibel.no/nettbibelen/les/nb-2024/JHN/JHN.13?verse=JHN.13.1&verseto=JHN.13.17) evangelieteksten på skjærtorsdag. Peter nektar først Jesus å vaska føtene hans. Det var sjølvsagt uhøyrt at Herren skulle vaska tenarens føter, det burde vera motsett i følge Peter. Men det spørst om ikkje Peters skepsis til og totale avvisning av at dette skulle skje, kanskje også botna i ei frykt for å nettopp innrømma ein utilstrekkelighet. Også læresveinane var opptekne av kven som var den største, den viktigaste – og Peter er ikkje noko unntak. Samtidig erfarer kanskje Peter utover i denne handlingsmetta veka at vegen til triumf nettopp går gjennom lidelse og død og ikkje gjennom å heva seg over andre – slik Joel Halldorf også skriv om i sitt essay.
Kor kan vi gå med det som er vanskeleg? Kor er det rom for det som vi ikkje får til? Kor kan vi legga det? I kva samanhengar blir det sett ord på det vi ikkje får til? Følelsen av å mislykkast? Ikkje strekka til? Ikkje få ting til? Ikkje klara livets byrder? Kor kan vi snakka om at livet er brutalt, når vi mister ein ektefelle på 55, når vi føder eit barn som er dødt, når angsten fyller oss, når kvardagens byrder blir så uoverstigelege at vi går under?
Det er her min draum kjem inn i biletet. Eg er nemleg overbevist om at det finst ein stad for alt som er vanskeleg. Ingen quick fix, på ingen måte. Men ein stad, eit rom, nokon ord og musikk som salve på såra. På mange vis er det å jobba i kyrkja ein rar jobb å ha. Men på eit vis gir det så god meining! Mi erfaring er nemleg at folk synest det er så fint å komma i kyrkja, og vi får 99% positive tilbakemeldingar, folk blir rørt, det kjennest meiningsfylt og godt, vi snakkar sant om livet og vi har fin musikk, gode ord og reiskapar for den vegen vi vandrar på, her i ei verd som er på villspor. Så: Kvifor går ikkje folk i kyrkja? Heile tida! Kvar søndag! Kvifor følger ein ikkje kyrkjeårets rytme, takt, nyansar, ord og evangelium? Ein kollega eg hadde i min forrige jobb, sa ein gong: «Jeg klarer meg så fint uten kirka, jeg trenger den ikke». På mange vis skjønar eg han, og det gir meining. Og så synest eg likevel det er eit heil ulideleg trist utsagn! Eg kan sjølvsagt mista motet av det når eg no jobbar i kyrkja. Det er det eine. Men for meg er det viktig å seia at eg forstår at folk seier det, og eg trur slett ikkje det var til forkleinelse for det vi driv med i kyrkja. Men eg trur det er sant! Eg kjenner ikkje denne kollegaens vaner som kyrkjegjengar, men eg veit såpass at det ikkje var framandt for vedkomande å oppsøka kyrkja. Eg anerkjenner det han sa, og eg forstår det på eit vis. Samtidig tenker eg at vi treng kyrkja, alle saman. (Det hadde jo vore teit å jobba i kyrkja og ikkje meina det!)
I gamle dagar snakka ein av og til i kristne samanhengar om at ein hadde ein «nød» for menneske. Den nøden gjekk kanskje mest ut på at ein var bekymra for at folk skulle havna i helvete dersom dei ikkje tok i mot Gud. Eg kjenner ikkje så voldsomt på akkurat ei slik nød. Men den nøden eg kjenner på, er knytt til at kyrkja tilbyr ei livsmeining og eit fundament i menneskelivet som mange i vår tid treng. Difor har eg ein draum om at kyrkja i påskedagane, og kanskje særskilt på skjærtorsdag, skal vera fulle av menneske. Ikkje fordi det tek seg godt ut i statistikken, det bryr eg meg ingenting om, men fordi eg drøymer om at folk skal få oppleva alt det fine ein kan få heilt gratis: fellesskapet, musikken, nåden, ja sjølve livet.
Det er på mange vis risikabelt å påstå at alle vil finna livsmeining i kyrkja. Det kan eg ikkje vita, og det er ikkje sikkert at det skjer. Det eg er heilt sikker på, og som alt i vår tid vitnar om, er at menneske treng ein stad å gå med livet, spesielt med alt det ein ikkje får til. Alt det som ikkje eignar seg for publisering, men som legg seg inni oss, lag på lag. Det er det, kjære lesar, du kan ta med deg i kyrkja. Kyrkja er nemleg ein losseplass eller ei havn for alt det du ber på. Og ved den havna, i det skipet som kyrkjerommet er, kan du også lasta opp eit håp, kanskje litt nytt livsmot, ei kraft og litt vind i segla til å ta med deg ut att. Kanskje frå første påskedags evangelium eller kanskje frå skjærtorsdagens evangelium om fellesskap, kjærleik, nærvær, det på same tid menneskelege og guddommelege som står så sterkt på denne heilt spesielle dagen i kyrkjeåret og i påskeforteljinga.
Eg ønsker deg i alle fall velkommen. Og eg synest det er verd eit forsøk.
Kveldstur til Bjørkeveten i Hardanger sommaren 2021
På ein ganske vanleg romjulsmandag, med nyttårsafta framom med alt som det inneber av tankar framover og bakover, kom eg tilfeldigvis på at eg skulle sjå filmen «Hammarskjöld» som eg såg reklame for sist eg var på kino. Det må altså ha vore i 2023… Dag Hammarskjöld var ein særdeles mangfoldig skikkelse, og filmen veldig god. Det einaste eg har å utsetja på den, er at den burde ha vore lenger, den burde ha falda ut for oss endå meir av dette sinnet, denne ganske unike kombinasjonen av ei enorm pliktkjensle og eit mjukt sinn, strategiske evner og dei vakraste dikta som fortel om det ein kanskje måtte gi avkall på, fordi tida var som den var, det ein gav avkall på av pliktkjensle, og det ein berre kunne få utløp for i dikta. Eg skulle gjerne blitt endå meir kjent med hovudpersonens tankar og kjensler. Boka Vägmerker blei tinga medan rulleteksten gjekk.
Pliktkjensla er komplisert. Eg kjenner ikkje alle dei vala og situasjonane han stod i, utover det eg har sett i filmen, og det eg elles har lese av han, og om han. Eg har møtt pliktkjensla i mange samanhengar, både i jobb og privat, hjå meg sjølv og hjå andre. På mange vis er den utfordrande, men det er også noko fint med den. Den gjer på eit vis livet til noko meir enn berre eit egoistisk prosjekt der ein sjølv står i sentrum, og der fokuset er på eiga lykke og framgang. På sitt beste er pliktkjensla edel. På sitt verste øydeleggande. Filmen viser oss også at pliktkjensla kan bli så sterk at ein gløymer at livet også er ei gåve, der det er nok at ein er i livet, utan å prestera. For mange er likevel pliktkjensla tett knytt til eins eigen integritet og til det ein er som menneske, og det ein vil vera. Pliktkjensle og livsoppgåve heng ofte saman; trua på at ein kan utretta noko. Eller for å seia det med filmens hovudkarakter:
Trött och ensam Trött så sinnet värker. Nedanför hällarna silar smältvattnet. Fingrarna är stumma, knäna skälver, det är nu, nu, du inte får släppa.
Andras väg har rastplatser i solen där de mötas. Men detta är din väg, och det är nu, nu, du inte får svika.
Gråt om du kan, gråt men klaga inte. Vägen valde dig- och du ska tacka.
Det er sjølvsagt det siste som gjer mest inntrykk. «Vägen valde dig – och du skal tacka». Å kunna velja seg ein livsveg er eit privilegium som slett ikkje alle menneske i verda er i posisjon til å gjera. Eg meiner difor det står respekt av ei livshaldning som det Hammarskjöld viser i denne teksten. Ei slik livshaldning er på mange vis også ei handsrekning til alle menneska i verda som ikkje har noko anna å velja, enn den vegen dei fekk, den vegen som valde dei, med utsikt til andres rasteplassar i solskinet. Diktet er ikkje utan kjensler, det er ikkje hardt, for han seier også «gråt, om du kan, gråt». I dikta han forfatta, det vesle eg har lest, er det rom for sorg, for å gi plass til alle tankane om livet, om arbeidet, om dei menneska ein omgjev seg med både profesjonelt og privat. Av og til kostar det å vera menneske, og kanskje er det nettopp denne modige haldninga som fascinerer meg med Hammarskjöld. Det er så lett for oss å velja det enkle, unngå konfrontasjonar, teia i staden for å tala, la vera å ta stilling framfor å stå for noko. Han stod for noko mens han levde, og meir enn det: han prøvde å endra verda mens han hadde sjansen og var i posisjon til det. Filmen gjorde djupt inntrykk på meg. I den siste scena, rett før flyet styrtar og han døyr, blir det sitert frå eit anna dikt:
Vägen, du skall följa den. Lyckan, du skall glömma den. Kalken, du skall tömma den. Smärtan, du ska dölja den. Svaret, du skall lära det. Slutet, du skall bära det.
Det blir ikkje sagt at det er slik livet bør vera, men når livet blir slik, når vegen har valt deg – eller du har valgt den vegen sjølv, meir eller mindre medvite, så blir kanskje livet slik. Det er trist, godt, sant – og rasande god lyrikk, der både enderim og innrim er med på å skapa ein tyngde i orda og i tematikken som faktisk er så voldsom at eg kjenner det i kroppen når eg les det. Eg leste eit innlegg av Jan Kjærstad i dag, der han seier følgjande: «Jeg tror ellers ikke at det er med hodet, men med mellomgulvet leseren opplever at alt henger sammen». Det har han heilt rett i. Når litteraturen skakar, inspirerer, opprører, engasjerer og motiverer, er det ikkje først og fremst det intellektuelle som blir aktivert, men heile oss, alt vi er, og alt vi vil, alt vi lengtar etter som aldri blei, alt vi føler. Kort sagt: alt vi som lesarar, bringer med oss inn i litteraturen. Når vi finn oss sjølve i det vi les, då lever litteraturen og då kjenner vi også sjølv at vi lever.
Livet er ei gåve, ikkje ein prestasjon. Det er ein viktig grunntanke for meg. Men samtidig: Om ingen hadde sett på livet og alt det inneheld, alle vala vi har, alle vegane vi kan gå, også som ei oppgåve, hadde lite skjedd. Kanskje er nettopp det beste livet eit liv i ein slags balanse mellom plikt og fridom. Kanskje er det der vi lever våre liv best, i denne gode balansen. Fordi livet er meir en moro og lykke. Det er meining.
Eg veit ikkje kva 2025 bringer, men eg veit at eg får det betre om eg satsar minst like mykje på meininga som på lykka. Mest av alt ynskjer eg at både du og eg skal halda fram med å takka for det som er godt, håpa, og ta vår del av jobben med å skapa endring når vi kan, bruka vår tid på jorda til det beste, samtidig som vi gir rom for uvirksomme dagar, fordi livet også er ei gåve og ikkje berre ei oppgåve. Vi er i posisjon til av og til å velja vegen sjølv, men ikkje alltid. Når vegen vel oss, kan det også komma noko godt, nytt og meiningsfylt ut av det.
I laurdagens Vårt Land (14.12.24) kunne vi lesa om fenomenet «Krigerne» og «Søstrene”. Det er grupper for hhv gutar og jenter som har oppstått på internatskular rundt om i Noreg, i hovudsak skular knytt til Indremisjonsforbundet.
Eg har lyst å seia at det er mykje bra med dette. Og når eg les artikkelen, ser eg at viljen og ønsket som ligg bak, har mykje godt i seg. Dei som har starta dette, vil ungdom godt. Dei som er med, vil seg sjølv, Gud og sin neste godt.
Men likevel, eg får litt frysningar av det eg les. Og det er kjipt å innrømma det, for eg er veldig glad i Framnes, som dei skriv om. Eg har vore mykje på Framnes i mitt liv, eg elskar plassen, går stadig tur der og har veldig mange gode minne frå barndom og ungdom frå denne nydelege plassen, også minne av religiøs art, gode opplevingar og sunne erfaringar i eit godt, kristent miljø.
Det eg les om i Vårt Land, framstår likevel ikkje umiddelbart som det. Og det er ulike grunnar til at eg reagerer. Eg meiner prinsipielt at det er forskjell på kva som bør finna stad på ein bibelskule og på ein kristen vidaregåande skule. Ein bibelskule er noko heilt anna enn ein vidaregåande skule. Det er eit miljø og eit fellesskap som elevane har valt, ut frå eit mykje meir unisont ønske, og ein vilje til å leva eit år tett på bibel og bøn, kristent fellesskap og utvikling av eige tru. Ein vidaregåande skule har eit heilt anna mandat, også inn mot elevar som primært har valt skulen fordi det er eit fagtilbod der som andre ikkje kan tilby, eller at ein treng eit miljøskifte, at det er den skulen som ligg nærast der ein bur, eller det kan vera mange andre grunnar. Ein har, som skuleleiar, difor eit heilt anna ansvar andsynes det miljøet som utviklar seg og set seg som standard, på ein vidaregåande skule (kristen eller ei, for så vidt) enn på ein bibelskule, ikkje minst når det kjem til kommunikasjon. Eg reagerer på at leiinga på Framnes er fråverande i artikkelen, og at andre stemmer på skulen ikkje kjem fram. Det er muligens Vårt Land si feil, og i så fall meiner det er slett journalistisk arbeid. Eg meiner Vårt Land burde stilt langt fleire og meir kritiske spørsmål til skuleleiinga på Framnes i denne artikkelen. Eg veit at dette ikkje blir opplevd som ukomplisert for alle som har tilknytning til Framnes. Rektor på bibelskulen på Bildøy svarer i artikkelen godt og reflektert rundt dette som skjer på hans skule. Eg har vore lærar på ein kristen skule i 13 år og veit kva som kjenneteiknar sunne og gode miljø. Slik eg ser det, er det først og fremst ei god ånd og eit kristent og kulturelt medvit som har evne til å samla, meir enn å skilja. På Kristelig Gymnasium der eg jobba, var dette ein basis som låg i botn for alt arbeid: Ei klar openheit om at det var ein kristen skule, men i hovudsak på ein måte der ein merka det på den kulturen som var der, meir enn på ei haldning om kven som oppfatta seg som kristne, og kven som ikkje gjorde det. Eg trur ikkje dei granskar hjarte og nyrer på desse ulike kristne skulane som Vårt Lands skriv om, men eg trur heller ikkje det er å unngå at dei som ikkje er ein del av dette, reflekterer over kor dei plasserer seg sjølv. For kva er det eigentleg å vera ein kristen? Kva inneber det? Er det nok å vera døypt? Er det nok å be i kveldsbøn? Er det nok å gå på eit møte av og til? Eg håpar at det ikkje blir lagt stein til bører for dei som ikkje ser det som naturleg å vera ein del av dette fellesskapet. Og eg håpar at desse har gode førebilete dei kan snakka med. Det er eit leiaransvar å sikra at det blir ein god kultur for alle.
Når eg les artikkelen, framstår livet som kristen som eit evig vitmemøte, du veit, slike vi hadde siste kvelden på leir eller på kortur der vi fylt av Anden, herleg nyfrelste, trøtte og forelska delte (litt for mykje) av det som låg oss på hjartet. Når vi kom heim, vakna vi av den åndelege rusen, og det jamna seg ut og blei stort sett til ei sunn kvardagstru for dei fleste av oss. Og det er noko eg lurer på i denne saka: Livet i ei boble på ein internatskule, let det seg foreina med dei erfaringane ein vil få etterpå? Bør vi dela det vi har på hjartet med jamaldra tenåringar? Kva press legg det på oss i oppførsel, i møte med eiga skam? Om det skjer brot på teieplikta, kva skjer med oss då? Kor er dei vaksne i dette? Kor er leiinga? Som prest har eg ei streng teieplikt som eg er forplikta på. Er det på Framnes gitt elevar den same tillita? Eg lurer på korleis det er for medelevar å gå rundt og bera på historier og erfaringar som er delt av medelevar. Kva gjer det med forholdet elevar i mellom?
Eg er samd i at det å vedkjenna synder, set ein fri. Kjære tid, vi vedkjenner syndene våre kvar søndag kl. 11.07 i Den norske kyrkja. Så det handlar ikkje om det. Det er for øvrig ikkje sant at vi ikkje snakkar om synd lenger, slik det blir hevda i artikkelen. Eg snakkar om synd heile tida, både i gudstenester og i konfirmantundervisning. Det kristne menneskesynet er det beste vi har å tilby dagens menneske, og det meiner eg Den norske kyrkja er seg svært medviten. Problemet er berre at dei som ikkje går der, men som høyrer til i andre samanhengar, meiner at vi snakkar for lite om synd – og i hovudsak synd meint som moral. Men ingen grunn til uro: Når det kjem til dette med synd, er nok nok krigarane og søstrene og eg heilt på linje. Eg trur likevel at det å vedkjenna synder (kva no det måtte vera) opent i eit fellesskap gjer ein frykteleg sårbar, og eg trur, erfaringsmessig, at mange av desse elevane vil møta ein virkelighet og få nokre erfaringar seinare i livet som gjer at dei vil sjå tilbake på dette som dei er med på no, med blanda kjensler. Det er ikkje sikkert det er så farleg, men det legg eit ansvar på dei som leier dette, og ikkje minst på skulen og leiinga.
Vårt Land har i det siste skrive mykje om usunne kristne miljø. Eg meiner difor det er underleg at det ikkje blir stilt langt fleire kritiske spørsmål i denne artikkelen. Ikkje fordi eg ikkje ynskjer dei som driv med dette, og dei som er med på det, alt godt, men fordi det kanskje hadde gitt meg som lesar, eit inntrykk av at det ligg eit refleksjonsnivå bak dette som eg ville bli glad for å få innblikk i. Leiinga burde få høve til å forklara kvifor dette er bra for Framnes, for heile Framnes og ikkje berre for dei som er ein del av det. Det kunne gjort meg som lesar, tryggare. Eg meiner det hadde tent både lesarane, avisa og desse skulane til det beste.
Det mest umiddelbare då eg høyrde om fenomenet for første gong: Eg blir frykteleg provosert over namnet på denne bevegelsen, eller kva vi skal kalla det; «Krigerne» og «Søstrene». Det er vanskeleg å ikkje setja desse to opp mot kvarandre, all den tid dette er to grupper i samme bevegelse. Menn skal bli menn – og jenter skal bli kjærlege og mjuke søstre? Forklar meg gjerne.
På bakgrunn av det eg les i artikkelen, ville eg faktisk vore skeptisk til å senda borna mine til Framnes, og det er ein skikkeleg kjip ting å seia. Eg fryktar for at det er ein kultur der som ikkje er bra, eg fryktar for at det blir eit A-lag og B-lag av kristne. Eg er ikkje redd for om barna mine skal enda på det eine eller andre laget. Men eg er redd for at dei skal tru at det å vera kristen er ein måte å leva på som ikkje let seg sameina med eit heilt vanleg liv her ute i verda: der ein kan vera den ein er med sine sterke og svake sider og alt som livet inneber, kjenna seg fri, vera ein del av eit vidt og ope fellesskap der ein til ei kvar tid bur, vitna om det trua betyr for ein, når ein føler for det, reisa på leir, gjera gode ting og dumme ting og stort sett leva eit heilt vanleg liv, i vissa om at «dåpens lys forblir når livet slukner» som Svein Ellingsen seier det i sin dåpssalme. For vi lever i ein nåde som rommar heile livet, og som er der heile tida, og livet skal ikkje vera ein krig og vi skal ikkje alltid vera snille søstre, men vi skal kjempa, elska, gjera godt, gjera rett, feila og reisa oss att. Også etter at vi er ferdig på internatskulen.
Før i tida, og kanskje framleis, sa ein ofte om Framnes at «denne skulen er ein heim, og denne heimen er ein skule». Eg blei alltid bevega når eg leste og såg dette, eg synest det er så fint sagt! Heldige, tenkte eg, dei som får oppleva dette! Eg håpar at det framleis kjennest slik å vera elev på Framnes. Ein skule er ein stad der ein skal utvikla seg og bli open mot verda, mot det som skil oss, og det som sameinar, og forsøka å finna ein veg i dette. Ein heim rommar alt vi er og har, det er det plass for det som er, av både vondt og godt, der kan vi vera som heile menneske slik vi er skapt i Guds bilde. Eg trur det er motivasjonen til dei som driv med dette litt snåle greiene som heiter «Krigerne» og «Søstrene». Men eg er likevel usikker på kva det gjer med ungdom som blir dratt inn i dette i 2024. Henrik Ibsen har sagt følgjande: «Et Hjem er der, hvor deiligt Rum for fem er, skønt der blandt Fjender tykkes trangt for to. Et Hjem er der, hvor alle dine Tanker kan lege frit som Barn paa Faders Fang, hvor ej din Røst paa Hjertedøren banker før Svaret lyder i beslæktet Sang.»
Overskrifta er kanskje ikkje overraskande. Dei fleste av oss får gåver i desember. Det er gåver av det materielle slaget som kanskje er like kjekke å gi, som å få. Men desember kjem med ei gåve til, som ikkje kan målast i pengar, men i heilt andre verdiar.
I desember har du 24 dagar til ettertanke. Eg moraliserer ikkje, på tross av at eg er prest, over at julemarsipanen er i butikken i oktober. Derimot synest eg det er litt deilig når den er på plass i butikken, for det betyr at jula nærmar seg – men eg kjøper den aldri før desember. I desember øver eg meg på å venta. Det er ei tøff øving for oss som er fødd utålmodige. Men eg trur også det er ei tøff øving for mange av oss i 2024. Vi vil ha ting med ein gong, og for dei fleste av oss går det heilt fint å få det slik vi vil, med ein gong. Difor er det juletrelys, ribbe og julemusikk i oktober. Og marsipan.
Gåva frå desember til deg i år er 24 dagar til å venta. 24 dagar der du kvar dag kan ta ei stund til ettertanke. Kanskje din adventskalendar skal vera ein kopp te i sofaen og litt soft musikk på anlegget ei ettermiddagsstund? Kanskje ein rusletur i frosten, i det vakre førjulslandskapet? Kanskje ei adventsforteljing som lar kvar dag fram mot jul, opna seg som ei lita gåve? Nordahl Grieg sa dette om forventning i diktet «Brevet»:
For det er det lukkede brevet som eier den største charm, og alt det som ikke er skrevet som gjør os om hjertet varm.
Vi driv med mykje rart i kyrkja. Vi er kanskje ikkje alltid i takt med samtida, men overraskande ofte er vi det. Eg erfarer nesten alltid at det vi forkynner, faktisk gir gjenklang i folks liv når dei oppsøker kyrkja. Eg elskar sjølvsagt julafta; forventninga, den gode stemninga, at kyrkja er full – det er fantastisk. For ein tradisjon, og for ei tru det vitnar om! Men kanskje like mykje elskar eg advent. Eg synest det er heilt fantastisk å vera ein del av ei kyrkje som forkynner ein annan bodskap enn at du kan få alt du vil ha, med ein gong heile tida. For meg er advent ei stor gåve. Det er ein måte å førebu seg på til det som kjem, leva i forventning. Og så er advent ei tid å granska meg sjølv, tida eg lever i, verdiane mine. Det gjenspeglar også bibelstekstane du høyrer i adventstida, om du går på gudsteneste. Kanskje er du skuffa når du går i kyrkja i advent og blir avspist med to vers av «Tenn lys» og ikkje full pakke med «Deilig er jorden»? Men vi ventar, og ventar, og ventar, vi held igjen, og det er deilig å vera litt motstrøms. Ikkje for å moralisera, men fordi vi trur det er godt og viktig for oss.
Enkelte meiner at kyrkja berre må snakka om det som er godt og gildt og glansfullt i desember. Eg trur og meiner noko heilt anna. Vi må snakka om det som er i folk sitt liv, det som rører seg i oss og rundt oss, om forventning og realitetar, relasjonar og utfordringar. Vi må snakka sant om livet. Er det éin stad vi må snakka sant om livet, er det i kyrkja.
Gåva til deg frå desember er å ta vare på forventninga og gi deg sjølv lov til å gleda deg til noko som du må venta på. Vi kan bli metta på det materielle. Men forventninga kan framleis brusa i oss og bu i oss og kanskje vera noko av det største vi kan oppleva i vår tid. For alt det gode kjem ikkje med ein gong og sjeldan heile tida. Men det kan koma gode ting i små drypp ein vanleg kvardag når du pustar djupt, seinkar skuldrene og opnar hjartet for alt som er i deg, og rundt deg, mens du ventar på den aller største gåva: Det vesle barnet i stallen.
Strandheim med utsikt over Oslofjorden og Slemmestad til venstre i biletet
Dei to siste dagane har eg, som mange andre, sett TV2-dokumentaren «Under Guds øye» som omhandlar Sannhetens Ord bibelsenter i Slemmestad. Som sokneprest i Slemmestad og Nærsnes, i det lokalsamfunnet der dette har foregått, vil eg skriva dette innlegget.
Eg kjenner fleire av dei som er med i dokumentaren, og eg har møtt mange av dei i ulike samanhengar profesjonelt. Som dei fleste som har sett dokumentaren, er eg rysta over erfaringane dei fortel om, og livet dei har levd i menigheten. Om eg er overraska, er eit anna spørsmål. Som dei som tek del i dokumentaren sjølv seier, var det eit lukka miljø med lite innsyn, vanskeleg, ja umogleg, å komma til med kritiske spørsmål både for dei som høyrde til, og for oss som stod utanfor, men som berre ante at noko ikkje var som det skulle. I tillegg, slik det som regel er i sekteriske samanhengar, var det også stor grad av fornekting frå medlemmane, og kritiske spørsmål direkte blei føyd bort, sjølvsagt i frykt for konsekvensane frå leiarskapet. Frykta er det som har styrt medlemmane, slik det kjem fram i dokumentaren.
Dei som står fram i dette programmet, er reflekterte, oppegåande og ressurssterke menneske. Dei er offer for eit system, samstundes understrekar dei også eige ansvar oppi dette. Kvifor er det viktig å seia? Fordi vi må plassera problemet der det er: Det utruleg skumle som ligg i muligheten som finst for hjernevask, manipulering og usunn maktbruk i kristne samanhengar (og i andre samanhengar, vi kjenner det att frå historia). Når vi ser slike dokumentarar, kan vi fort meina noko både om denne sekta, om dei som var med der, og alt dei står for. Om ein ikkje kjenner ein del terminologi, måten dei snakkar om tru på, og kva ei kristen tru kan bety for oss (positivt), er det ekstra viktig å vera nyansert. Det er ikkje alt som er vilt: Å be for andre er ganske vanleg, å bekjenna synder gjer vi kvar søndag i Den norske kirke, å løfta hendene når vi syng er heller ikkje uvanleg i mange kristne samanhengar, og det er ingenting teologisk i vegen for full neddykking i dåpspraksisen. Kvifor skriv eg dette? Fordi det som er viktig, er å seia noko om det som ikkje er bra, og for å gjera det må vi også kunna noko om miljø vi kanskje i utgangspunktet er framande for, før vi uttalar oss, meiner eg. Veronika Hægeland seier noko om dette i ein av episodane: Ho understrekar at trua og Gud betyr noko for henne, midt oppe i alt som er vanskeleg. Det skal vi ha respekt for. Det går an å ha to tankar i hovudet samstundes. På samme tid er det også heilt opplagt og fullt forståeleg at nokon har fått nok og ynskjer å ta avstand eller ta ein pause. Vi snakkar om svært nære ting i menneskers liv, og det må vi alltid gjera med den største respekt og omtanke. Eg beundrar motet til desse menneska, for det dei fortel, er heilt hårreisande, og berre det å våga å setja ord på det og fortelja det til alle oss som ser, er imponerande. Eg håpar det kjennest godt, rett og frigjerande. Spesielt bevega blir eg av Josvas forteljing om hans veg gjennom dette, fødd som han var inn i denne sekta, og likevel med mot til og ord for å snakka reflektert om det som tenåring. Respekt!
Det er naturleg å spørja seg kva vi som var rundt, oppfatta av det som skjedde. Kva gjorde vi, og aller mest: kva gjorde vi ikkje? Fram til ca 2017 hadde vi jamlege pastorfrukostar, vi som var leiarar i ulike kyrkjelydar og forsamlingar i gamle Røyken kommune. Det var Salem Åros, Betesda Slemmestad, Betel Nærsnes, Sannhetens Ord og dei tre kyrkjelydane i Den norske kyrkja i Røyken kommune. Både Rune Gravdal og Normann Olsen var som regel med på desse frukostane. Vi hadde også fellesgudstenester på andre pinsedag. Eg begynte som sokneprest i Slemmestad og Nærsnes i 2016 og oppfatta nok utover året at samarbeidet begynte å halta. Det hadde nok mellom anna å gjera med vedtaket om likekjønna vigsel i Den norske kyrkja frå 2016, og eg fekk også enkelte hint om at samarbeidet hadde vore lettare då min forgjengar som sokneprest, var mann (det kom ikkje frå Sannhetens Ord). Våren 2017 kom det til eit punkt der det berre var Sannhetens Ord og Den norske kyrkja som stod att som samarbeidspartnarar på fellesgudstenesta på Strandheim andre pinsedag. Her er eit kort utdrag frå ein e-post som eg sende til soknerådet: «Eg ser på det som problematisk å samarbeida berre med Sannhetens Ord av ulike grunnar: Deler av teologien og den lukka menighetsformen er nokså fjernt frå dnks teologi og tenkning». Som sokneprest valde eg då å avslutta samarbeidet, også fordi eg opplevde at Sannhetens Ord gjennom å samarbeida med Den norske kirke fekk ein slags legitimitet som menighet, og det ville ikkje eg vera med og legga til rette for. Det er eg glad for at eg gjorde i dag. Men likevel spør eg meg: Burde vi skjønt meir? Burde vi gjort meir? Burde vi sett meir? Leita meir? Spurd meir? Eg er usikker på om vi var i posisjon til det, sannsynlegvis ville dei ikkje ha lytta, men fått forsterka si tru på at det var Sannhetens ord mot verden. Det var så lukka og så livsfjernt at det mest føremålstenlege sannsynlegvis var å avslutta samarbeidet. Pastorfrukostane tok også slutt, kanskje primært av andre årsaker, men også dette botna nok, slik eg hugsar det i dag, i komplisert kommunikasjon.
Den norske kyrkja har ein annan struktur enn frimenighetane. Den norske kyrkja har eit lokalt styre (sokneråd), og vi har ein biskop i Oslo bispedømme som fører tilsyn med oss. Vi har ein fast liturgi som regulerer gudstenestene våre, kvar søndag har sitt preg, og som prest bestemmer eg ikkje sjølv kva tekstar eg skal preika over kvar søndag. Eg trur alt dette er sunt og svært viktig, fordi det hindrar oss i å bli høge på oss sjølve som autoritetar i kyrkjelyden, det gjer oss til ei ganske transparent kyrkje med mulighet for både å varsla, melda avvik og påverka gjennom råd og utval på alle nivå. Det er det strukturelle. Men som Katarina seier heilt til slutt i dokumentaren: I kirka er det rom for både tvil og tru. Til saman håpar eg dette gjer oss til ei kyrkje som tilbyr trygge rom, sunn forkynning og ein stad å komma med alt ein er, og alt ein ber med seg.
Katarina, Kim, Hedda og dei andre som står fram til dokumentaren, fortener all mogleg respekt. Dei er ressurssterke, oppegåande menneske. Dokumentaren lærer oss noko om kor blinde vi kan bli i møte med religion, i møte med maktsjuke system, men aller mest om kva makt som potensielt ligg i å skyva Gud foran seg og påberopa seg autoritet over andres liv i kraft av å ha ein spesiell kontakt med Gud.
Noko av det som verkeleg opprører meg, er dei som også i etterkant av dette som har komme fram dei siste åra, skuldar media for å grava i unødvendige saker som er tilbakelagt, at menigheten har bedt om tilgjeving og at det er eit unyansert bilete som har komme fram i denne dokumentaren. Den einaste måten å nyansera på, måtte vera at leiarskapet i menigheten som framleis eksisterer, bidrog i dokumentaren, noko som blir understreka i kvar episode at dei har avslått. Finn Jarle Sæle, tidlegare redaktør i den kristne avisa Dagen og no i den høgrevenlege avisa Norge i dag er ein av dei som kritiserer dokumentaren: https://idag.no/sannhetens-ord-pa-nytt-i-mediene/19.47242. At Kim, Katarina, Hedda og dei andre i serien vel å stå fram, vitnar om sunn fornuft og mot. At menigheten Sannhetens ord ikkje vil imøtekomma dette, og at nokon til og med synest det er på sin plass å forsvara menigheten, vitnar om det motsette av sunn fornuft. Og det er alt dette vi som kristne, og som menneske, må kjempa mot.
Sjå, tenk og lær, med eit ope blikk og respekt for dei historiene som blir fortalt, og dei menneska som fortel.
På skogsvegen der eg ofte går tur med hunden, står det informative skilt om livet i skogen. Det er artig å lesa og ganske nyttig. For av og til ser skogen litt rufsete ut, og ein kan undra seg over om nokon eigentleg steller med han og har omsut for han. Men så kjem det brått eit skilt der det står «På hogstfeltet lar vi noen trær stå igjen» eller «Noen trær kappes et stykke opp på stammen». Det er altså ei fornuftig årsak til at ting er som dei er, og ser ut som dei gjer.
Dette fekk meg til å tenka på oss menneske: Kanskje me skal laga oss nokon mentale skilt langs vegen vår. Der kan det stå t.d. «Ho du møter langs vegen til jobb kvar dag, er litt rufsete no. Ho har akkurat vore sjuk.» Eller: «Han som går forbi huset ditt kvar dag og ser lei seg ut, har akkurat mista jobben». Eller «Tenåringen som går sakte og glor i telefonen, gruar seg til skulen». Eller: «Ho som smiler kvar dag, er forelska». Det høyrest kanskje litt enkelt ut. Men poenget er: Vi treng å stoppa opp før vi dømmer. Vi er så snare til å tenka kvifor ting er som dei er, og ikkje minst tru at vi har svaret på korleis ting skal vera. Eg anar jo ikkje kva som er bra skogsdrift, og difor er det veldig nyttig med denne informasjonen. Det gjer meg faktisk ganske fascinert over alt eg ikkje veit, alt vi til saman kan, all kompetanse som finst om folk, natur, skog og liv, og det gjer meg audmjuk overfor alt eg ikkje veit – men likevel ofte meiner noko om.
Ofte er det altså ein grunn til at ting er slik dei er, ser ut som dei gjer, at folk smiler eller grin, er tjukke eller tynne, velkledd eller rufsete. Og dessutan: Livet, verken i skogen eller for oss menneske, er ei rettlinja reise, men ein veg med mange avstikkarar, mange samanhengar, eit økosystem og eit kjenslesystem med ting og hendingar vi både rår over, og ikkje rår over.
Lag deg difor nokre mentale skilt som kan fungera som påminning til deg sjølv om kvifor ting ser ut som dei gjer. Eg trur dei fleste av oss prøver så godt vi kan. Verda blir enklare om vi ser på kvarandre med forståing for at denne av og til kronglete reisa som livet er, set sine spor.
Ikkje sjeldan les vi om eldre menneske, og spesielt menn, som gjennom livet har komme til at ein kanskje var litt streng med ein del ting då ein var yngre, og som med alderen finn det naturleg å komma med nye standpunkt i ein del saker. Eg er glad for alle som kjem til slike erkjenningar, for det er godt at det med alderen ofte følgjer eit mjukare sinn og ein vilje til å prøva å forstå omgivelsane og verda og menneska. Samtidig har eg av og til tenkt, kva om nokon av desse hadde teke mot til seg litt før og meint det dei meiner no, mens dei var i posisjon til verkeleg å påverka? Det er lett å sitja i godstolen som pensjonist og meina noko om både politikk og religion, men det å stå i tøffe diskusjonar og ta upopulære standpunkt mens det faktisk kostar noko og kan ha ein pris, det står det endå meir respekt av.
Seinast leste eg eit intervju med artisten Rune Larsen i Vårt Land. Han seier at han «tror det er noen ting den unge Rune Larsen ville vært skuffet over med den eldre Rune Larsen». Det er tøft av han å seia det, og vi som har vakse opp i kristne samanhengar, veit at det kostar å endra syn og standpunkt i saker som berører vår tru, og kanskje aller mest vår tradisjon. Mange av oss har ei frykt inni oss, ikkje for Gud nødvendigvis, men for kva folk vil meina om oss. For hans del var det nok ein brennande iver for Jesus og trua som kanskje gjorde at ting blei litt einspora og at ein blei litt blind for nyansane i livet, erfaringane, alle dei knuste skåra som kunne komma gjennom livet. Slike ting er endå meir sårbart når det handlar om tru. Eg har også lest ein artikkel som brødrene Arnfinn og Jon Petter Nordbø har skrive i Vårt Land om vegen frå brennande songevangelistar som ville vekka menigheten opp frå den åndelige søvnen, til å stå fram som høvesvis homofil og skilt/gift på nytt. Plutselig var ein blitt ein del av dei og det ein fordømte så sterkt. Eg har respekt for at det tar dagar og år å endra syn, og eg har sjølv den erfaringa. For det er så mange stemmer, tradisjonar, bedehus, kyrkjer, predikantar, bibelvers som har sett seg i ein som eit slags strikkemønster som vi legg tankane etter (for å sitera forfattaren Bjørn Hatterud i boka Mjøsa rundt med mor, ei bok som alle må lesa!) og som vi ikkje klarar å vikla oss ut av. Sjølv blei eg som nyordinert prest i 2016 kasta inn i det store spørsmålet ganske kjapt, då lokalavisa ringte: «Vil du via likekjønna?» Eg er glad for at eg fekk press på meg, glad for at det ikkje var tid til endå fleire vandringar på den smale sti med undring, kvaler og helvetesangst, at eg våga å legga bak meg dei stemmene som ville seia at det var ute med meg dersom eg sa ja til å via likekjønna. For dei fanst i 2016, og dei finst fortsatt. Eg var glad for at eg måtte ta eit standpunkt, og at det standpunktet blei ei raus haldning til kjærleiken. Det er ikkje riktig at vi som har ganske strømlinjeforma og enkle liv (alle har sitt, stort eller litt, men likevel!) skal setja standarden for korleis ein skal leva rett som kristen Livet er nemleg ganske brokete, ganske ofte. Det er dessutan ganske mange ting ein ikkje ser eller vil visa fram i dei fleste liv, så det er lurt å vera ein tanke aumjuk. Alltid.
I ein kristen samanheng har eg faktisk ei forståing for at det kostar ekstra mykje å endra syn, og det synest eg andre også skal ha, fordi eg veit det og har erfart det sjølv. Livet; det vi meiner og det vi trur, blir nemleg til i møte med nettopp erfaringar, og livserfaringar har ein tendens til å mjuka opp sinnet og hjartet, heldigvis, så vi kan sjå med eit rausare blikk på kvarandre.
Det hender heller ikkje sjeldan at politikarar, tidlegare statsrådar, kulturpersonligheter og andre står fram i diverse portrettintervju eller sit og skin på Lindmo og meiner mykje etter at dei er trygt plassert i godstolen etter endt arbeidsliv. Då tenker eg ganske ofte: Tenk om du hadde våga å sagt dette mens du var i posisjon til å skapa ei endring! Vi må aldri bli så redd for jobben vår, ryktet vårt eller ettermælet vårt at vi ikkje torer å seia frå. Det kostar å seia frå, men prisen er langt høgare for dei som blir utsett for den uretten som vi teier om.
«Hold sinnet ditt mjukt» seier Hans Børli. Dagens oppfordring er å prøva å vera mjuk til sinns allereie no, der vi er, i arbeid, i frivillighet, i møte med menneske frå andre tradisjonar, i møte med familie i krevjande situasjonar. Sinnet kan bli både mjukt og stivt med alder og år. Men for oss som framleis har ein sjanse til å faktisk påverka dei samanhengane vi er i, før vi sit som sjuande far i huset og knirkar i hornet på veggen: Lat oss bruka posisjonen, påverknadesmuligheten og sjansen! Det kostar litt, men det er verd det. For hadde det ikkje vore for menneske som satsa, som torer å tenka annleis og som ropar ut mot urett, så hadde ingenting skjedd, verken i kyrkja eller i samfunnet elles. Vår tid er no.
Hold sinnet ditt mjukt!
– Hold sinnet ditt mjukt, sier en stemme i vinden. – La det ikke stivne av år og alder. Smør det med dagenes gule soltalg, dynk det med dogg fra en blomsterkalk, garv det i motgangs bitre saltlake. Hold sinnet ditt várt og villig som greina i brisen: en hvileplass for fugler med vingen blå av himmelduft.
Hans Børli
Foto: Lat oss melda oss på og vera lagkaptein i eige liv, og av og til vera fus i alt! Ein lukkeleg dag i Lucca i 2008
Kirkebloggen 