Pinsen må syngast! Den setninga kom eg på i dag. Eg er veldig glad i både julesongar, påskesalmar og salmar generelt. Song høyrer med i alle tider, det er med på å skapa minner og stemning, og det gjeld ikkje berre salmar! Men langt viktigare enn det: salmane er oppbyggelege og styrkande for trua. Og sidan pinse og ånd heng saman, er det slik at pinsebodskapen best blir uttrykt i salmesongen! Dei som kjenner meg, veit at eg elskar salmar. Eg elskar å synga dei, liker å skriva tekstar som kan bli til salmar. Og noko av det beste med pinsen er alle dei fine salmane. Det er berre heilt fantastisk! På pinsedag i kyrkja der eg jobbar, syng me alle versa på både «I all sin glans nu stråler solen» (der tittelen på innlegget er henta frå) og på «Den signede dag». Grundtvig må gjerast grundig. For det er samanheng i alt! Det veks fram bilete, teologi, symbolikk og meining gjennom alle strofene. Og då er det ikkje berre å hoppa over! (Men det skal seiast; når vi har dåp, hender det at pedagogikk og klokke trumfar salmesongen!)

Men pinsen må altså syngast. Ord som blir sagt, kan ikkje uttrykka godt nok kva pinsen ber i seg! Pinsebodskapen susar i sommarvinden, er å sjå i blomstringa, i den blå himmelen, i sola, i skyer som trekker over himmelen, i det lette regnet, i dufta av syrin og hegg, i fjordens grønblåe farge og i havets glans. Så er det også naturen som ofte er brukt som bilete på trua i dei flottaste pinsesalmane våre, det gjeld både Grundtvig og Blix. Tenk berre på No livnar det i lundar (844 Salmeboka):

Så sende Gud sin Ande som dogg på turre jord.

Då vakna liv i lande. Då grøddest vent Guds ord.

Då er det sæle tider for Kristi kyrkjegrunn.

Då lauvast det i lider, då livnar det i lund.

Det er greitt med jula. Den varer, om ikkje heilt til påske, så i alle fall i folkeligheten godt over ein månad, og eg er faktisk litt smålei julesongane når fyrverkerkeriet markerer eit nytt år (ja, eg veit at jula varer til godt ut i januar!). Påsken og påsketida varer lenge nok til at ein får sunge gjennom dei viktigaste salmane to-tre gonger, og Deg være ære syng vi jo heile året. Men ikkje før vi har sunge sjette vers på «Den signede dag», så er treeiningstida her. Pinsesalmane er altså brukande omlag to dagar, første og andre pinsedag. Så her skal det syngast, og helst alle versa. Og så seier eg med Grundtvig, «Nu saktelig skrid, du pinsedag», slik at vi får god tid til å synga alle dei fine salmane. Tenk å dikta som Grundtvig og Blix! Det alt smeltar saman og gir meining, oppbygging og næring til trua. Viss eg skulle laga meg ei topp 10-salmeliste, ville I all sin glans vore på den lista. Den er tvers gjennom fenomenal!

Pinse, kyrkje, tru, fellesskap, natur, misjon, sommar – vi er i den finaste tida i naturen og i kyrkja. Vår med ljose dagar, snart sommar og signa dagar. Livet ute og i naturen er det beste vitnemålet om det håpet vi har i vente! «Så syng det ut, snart skaper Gud en sommer uten make og gir oss alt tilbake.» Nr. 845 i Salmeboka: Så grønn en drakt, eller Sommarpsalm på svensk, er ein av salmane som kan syngast både før, under og etter pinse. Heldigvis.

Under kan du lesa både I all sin glans og Den signede dag, begge altså av Nikolai Frederik Severing Grundtvig (1783-1872). Enjoy! Men det beste er nok å møta opp på ei gudsteneste nær deg på pinsedag.

I all sin glans. Salmeboka nr. 232

1 I all sin glans nu stråler solen,
livslyset over nådestolen,
nu er det pinseliljetid,
nu har vi sommer lys og blid,
nu spår oss mer enn englerøst
i Jesu navn en gyllen høst!

2 Den korte natt som jorden svaler,
er fylt med sang av nattergaler,
og alt hva Herren kaller sitt,
kan drømme søtt og slumre blidt,
kan drømme skjønt om paradis
og våkne til vår Herres pris.

3 Det ånder himmelsk over støvet,
det vifter hjemlig gjennom løvet,
det dufter liflig under sky.
Nu åpnes paradis på ny,
og yndig risler ved vår fot
en bekk av livets klare flod.

4 Alt skapes av den Ånd som daler,
alt virkes av den Ånd som taler,
den Ånd som skjenker lys og trøst
av kjærlighet med sannhets røst
i Ordets navn som kom til jord
og seierrik til himlen fór.

5 Våkn opp, all jordens dype toner,
til pris for menneskets forsoner!
Kom sammen, alle tungemål,
i takkesangens offerskål!
Og juble her ved Herrens bord
nu, menighetens glade kor!

6 I Jesu navn da tungen gløder
hos hedninger så vel som jøder;
i Jesu-navnets offerskål
forenes alle tungemål.
I Jesu navn skal tone da
det evige Halleluja!

Den signede dag. Salmeboka 229

Den signede dag, som nu vi ser
med blide til oss oppkomme,
den lyse på himlen mer og mer
oss alle til lyst og fromme.
Det kjennes på oss som lysets barn
at natten den er nu omme!

Den signede stund, den midnattstid
da Frelseren lot seg føde,
da klarnet det opp i østerlid
til deiligste morgenrøde;
da solen opprant, så mild og blid,
som vekker oss opp av døde.

Om levende ble hvert tre i skog,
og var så hvert blad en tunge,
Guds nåde de kunne aldri dog
med høvelig røst lovsjunge.
For evig nu skinner livets lys
for gamle som òg for unge.

Så takker vi Gud, vår kjære Far,
som fuglen i morgenrøde,
for dagen som lyset til oss bar,
for livet han gav av døde,
for alt på vår mark i tusen år
som grodde til sjeleføde!

Nu saktelig skrid, du pinsedag,
med stråler i krans om tinder!
Hver time til Herrens velbehag
som bekker i engen rinner,
til frydelig de til sist seg snor
inn under de grønne linder!

Så reiser vi til vårt fedreland,
der ligger ei dag i dvale,
der står det en borg på prud og grann
med gammen i gylne sale,
hvor frydelig vi til evig tid
med venner i lys skal tale.

Far min, Lars, var ein fin kar. I 50 år jobba han i trelastbransjen, på Hardanger Bygg. Først var han lastebilsjåfør, deretter jobba han på lageret og til slutt jobba han i butikken. På skranken sin hadde han eit laminert skilt der det stod cand.reol. Nokon hadde laga det til han. Han var nemlig så god på plassbygde hyller. Han var god til mykje anna også. Han var godt likt, hadde ein lun og god humor og var veldig oppteken av å gjera ein god jobb. Eg hugsar at det var mange gongar han måtte tilbake på jobb etter arbeidstid for å avslutta diverse prosjekt. Integritet, arbeidslyst og godt blikk i møte med kundane – det var far min.

Eg tenker på far min kvar gong eg syklar forbi Maxbo på Vækerø, og det gjer eg ganske ofte. Far min kalla det ikkje Maxbo, men «Løvenskiold». Det var jo i Oslo. Den friske, krispige morgonlufta blandar seg med lukta av tre, og eg tenker på far min. Eg tenker på det han gjorde, det livet han levde, den horisonten han hadde, integriteten, engasjementet på fritida, alt det han gav gjennom sitt liv.

I samband med gravferder møter eg mange liv. Gode liv. Nokon er ganske like som mitt liv, andre meir lik far min sitt liv. For vi hadde og har ganske ulike liv. Men vi hadde og har gode liv, slik dei er. Far min hadde ein ganske liten radius. Eit år i militæret, eit år på Ungdomsheimen på Kvamskogen der han (heldigvis!) møtte mor, og både før og etter dette altså til saman 50 år i samme bedrift. Og så var han frivillig! Han var leiar på barneaktivitetar på bedehuset, og han var vaktmeister der på frivillig basis, handy som han var, han vaska fast i indremisjons-barnehagen, han var frivillig i Raudekrossen i sin ungdom, han var med i Blå Kors, indremisjon, Santalmisjonen, han leia møte på bedehuset, var alltid hjelpsam mot andre. Heldigvis blei han heidra med Kongens fortjenestmedalje i 2004. Eit vanleg liv som dedikert tilsett og engasjert frivillig fortener heider og ære!

Eg hugsar at i minnesamværet etter gravferda hans (han døydde i 2013) slo det meg at hans gode kollegaer trekte fram at han var morsom. Då blei eg glad. Eg likte humoren hans, men kan ikkje hugsa at eg synest han var spesielt morsom sånn i det daglege. Det trur eg er fordi ein ikkje alltid tenker at foreldre er morsomme. Eg trur også at eg kanskje er meir morsom på jobb enn heime, diverre, på ein måte. Samstundes tenkte eg aldri at han var kjip. Han var snill, litt dumsnill akkurat slik fedre skal vera. Han var engasjert i det som var heime, litt slik fedre var på den tida, men kanskje vel så engasjert i frivillig arbeid. Det er eg glad for. Eg trur at det engasjementet har smitta over på meg, slik at også eg tenker at ein ikkje berre lever for seg sjølv, men at den største gleda ein kan ha, det er å vera med på dugnad.

I gravferd og i bryllup, og ofte elles, les eg og tenker eg på orda frå 1. korinterbrev der Paulus snakkar om tru, håp og kjærleik. Gjennom våre vanlege liv kan vi gjera ein forskjell for andre. Kjærleiken er det største, større enn både tru og håp. Kjærleik er alltid handling, aldri tomme ord. Då eg sykla forbi Løvenskiold i dag, tenkte eg på far min. Han hadde både tru, håp og kjærleik. Oftast formidla han det gjennom handling. Cand.reol. Lars Bjørke. Ein handlingens mann. Førebilete i tre, håp og kjærleik.

I ulike lågkyrkjelege, kristne samanhengar i oppvekst og ungdom hugsar eg at eg høyrde uttrykket «å stå i kampen». Det var noko vi kristne gjorde: mot alt som var farleg, mot åndsmakter og umoral (ja, særleg umoral). Det var ein kamp som liksom var ein del av det å vera kristen, ein kamp Gud på det næraste hadde sendt oss ut i. Den kampen vi stod i, handla nettopp om å ta avstand frå alt «der ute», alt som var uvant, annleis, feil, ukjent, farleg, umoralsk. Alt som utfordra ein tradisjonell kristen tankegang. I ettertid har eg ofte grøssa av dette uttrykket, eg synest det er så utriveleg og ubehageleg.

I dag tenker eg igjen på dette uttrykket. Tenker på den distansen det skapte mellom menneske, dei grensene den typen retorikk, skapte. Den perfekte veg til menneskefrykt. Men mest av alt tenker eg sjølvsagt at det er ein utruleg kjip retorikk. For kven er det eigentleg som står i kampen? Dei siste dagane har vist oss mange utruleg sterke forteljingar frå dei som verkeleg står i kampen, og kva kampar mange av oss står i; kampen mot sjølvforakt, hat, diskriminering, stygge ord, fordømming.

Eg vil stå i kampen saman med menneske, ikkje mot menneske. Eg vil kjempa for eit samfunn som har plass til alle, til mangfald, til å vera den ein er, elska den ein vil. Det gleder meg at mange dei siste dagane har kjent behov for å setja ord på at det brått kjennest framandt på ulike vis å ha kjempa i mot kjærleiken og retten til å elska den ein vil, og mot det å realisera den kjærleiken. Menneskefrykta – den angsten som ulike stemmer har klart å skapa i oss, om at vi tar feil om vi opnar opp, har site djupt i mange.

Eg har vore prest i snart sju år, og heile vegen har eg sagt ja til likekjønna vigsel. Heldigvis. Dei siste dagane har likevel gjort meg endå meir medviten om kva kamp mange menneske står i. Den kampen må vi alle bli ein del av på ein mykje meir tydeleg måte. Vi er kalt til å vera i verda, vera der for kvarandre, elska kvarandre, gi kvarandre verdi, menneskeverd og gjera dei åra vi har her saman, så bra som mogleg, for alle menneske. Eg vil ikkje stå imot, eg vil stå saman med. For ein kan ikkje alltid stå med hua i handa og gjera alle til lags. Då skjer det ofte så utruleg lite.

NÅ

Nå er du. Her og nå.
Det er nå du sitter i cockpiten
og har ansvaret for at jorda når fram
til neste generasjon.
Det er nå du kan slå i bordet 
og si hva du mener

…
Det er nå du har sjansen. Her og nå.
Bare her og nå.

Kolbein Falkeid (Redningsforsøk, 1983)

I dag kom eg på eit heilt nytt ord: Restglede. Det finst berre ein anledning der det ordet passar 100%. Det er når eg sit i bilen på veg heim frå gudsteneste. Sånn som i dag. For ein festdag på jobb! 100 menneske på gudsteneste, flotte salmar, varme, fellesskap og ikkje minst: Tre barn som blir borne til dåpen. Og etter ein kjapp kyrkjekaffi og eit kakestykke er det berre å trekka i prestekjolen att: Drop in-dåp der ein ungdom, ein fireåring og ein baby blir døypt. For eit privilegium! For ei glede!

Restgleda eg kjenner på i bilen, handlar om takknemlighet; for alle fine folk, alle som kjem til kyrkja, alle eg møter på sånne festdagar, gode klemmar i døra, varme blikk frå menigheten, nydeleg musikk og noko anna heilt spesielt: Eit rom som løfter oss frå alt det kvardagslege. Eit rom som har ord og plass for det heilage. Eit rom som tar på alvor at vi menneske treng dagar som nettopp løftar oss ut av kvardagen. Eit rom der vi kan vera saman om det store i livet. Ord som er sagt i generasjonar, salmar om liv, glede, det som er vanskeleg, og det som er fint. Bunader og olabukser, nattverdkø og barn som spring rundt, som ser og smakar, tenner lys og klappar, hoppar rundt i midtgangen når vi bles såpebobler under postludiet, ler og smiler. Konfirmantar som tenner lys, som finn sin plass i kyrkjerommet og på kyrkjekaffien, gamle og unge. Fellesskapet i kyrkja er så levande! Og vi er mange som lagar det saman: Tilsette og frivillige, den som seier «hei» i døra, den som les tekst, konfirmantane som er medhjelparar, kyrkjetenaren som passar på alt, kantoren og presten – gleda over å gjera ting saman er så stor!

Guds kyrkje er jammen meg mangfoldig. Og den består av deg og meg, av bunader og olabukser, det heilage og det vanlege, dei store øyeblikka og dei små, gode samtalane. Alt dette som vi kan ha saman fordi vi har fått det i gåve frå Gud, vår skapar.

I dag kjenner eg at restgleda varer til godt ut på kvelden. Sånn er det når ein har verdas finaste jobb.

Viss du hadde levd i 1770, hadde du hatt fri frå jobben i dag. Maria budskapsdag var nemleg heilagdag fram til 1771. I dag veit nok fleire at det er den internasjonale vaffeldagen (ja, eg skal eta vafler!) enn at det er Marimesse, eller Maria budskapsdag. Men eg elskar denne dagen og påfølgande søndag når vi feirer Maria budskapsdag. Kampen for å få det gjeninnført som heilagdag og fridag er nok tapt. Og vi lutheranarar er jo opptekne av å ha eit moderat forhold til helgenar, som Maria jo er i følge tradisjonen, men likevel: La oss stoppa litt opp ved Maria, alt det ho var, og alt det ho bar. Og ikkje minst, lovsongen hennar, som vi finn i Lukasevangeliets første kapittel (det passar bra, sidan Jesus blir fødd i kapittel 2). Det er ni månader til jul når vi feirar Maria budskapsdag. Det er heller ikkje noko dei fleste går rundt og tenker på når våren endeleg er komen. Men det er altså eit svangerskap til vi igjen skal feira jul. Og denne dagen – og denne helga – er til minne om både Maria og Jesus. Her er Marias lovsong, Magnificat:

«Mi sjel høglovar Herren, og mi ånd frydar seg i Gud, min frelsar.

For han har sett til si tenestekvinne i hennar fattigdom.

Og sjå, frå no av skal alle slekter prisa meg sæl,

for store ting har han gjort mot meg,

han, den mektige; heilagt er hans namn.

Frå slekt til slekt varer hans miskunn

over dei som ottast han.

Han gjorde storverk med sin sterke arm;

han spreidde dei som bar hovmodstankar i hjartet

Han støytte stormenn ned frå trona
og lyfte opp dei låge.

Han metta dei svoltne med gode gåver,

men sende dei rike tomhendte frå seg. (…)»

Det er så mykje å seia om Maria! Modige Maria som sa ja til oppdraget frå engelen om å føda Gud til jorda. I kunsten er ho i all hovudsak avbilda med bøygd hovud, audmjuk, ljos og vakker. Men inni Maria trur eg det var ei søyle av frimod og pågangsmot som berre ei ung, uredd kvinne kan ha. Eg synest Maria fortener å bli hugsa som meir enn ei som audmjukt sa ja. Men det er vel fordi det også i kunsten er mennene som har skapt historien. Modige kvinner som Maria, er nemleg sjeldan audmjuke og nedbøygde, men står opp for seg sjølv og for andre.

Marias lovsong fortel meg at Maria veit kva ho ber på, og kva oppdraget hennar er. Ho veit at det som skal skje, er ei forlenging av det ho allereie veit: Gud som skapar rettferd, som er miskunnsam, som gjer storverk og som kjempar for dei låge og svake. Maria var ei heilt vanleg jente. I ei heilt vanleg jente var det altså Gud tok sin første menneskebustad. Er det ikkje vakkert? Det er akkurat slik det skal vera!

Når eg tenker på Maria, tenker eg på alle andre modige kvinner som står opp mot urett, folkesnakk, mistru – som kjempar for seg sjølv og for andre. Eg tenker på alle modige kvinner som har flykta – frå Ukraina, frå Syria, frå Somalia. Som har gått på symjekurs for å overleva turen over Middelhavet. Som har øvd på å bera barna sine på ryggen milevis gjennom skogen for å førebu flukta bort frå krigens redsler, den unge jenta på 12 som har flykta med mor frå Kyiv, og som lurer på om det går bra med pappa – og med kaninen som er igjen i huset. Og eg tenker på alle modige kvinner som lever i fattigdom, men som jobbar for å bygga opp samfunn, skapa leveverdige kår, som går på skule, får utdanning, meiner noko, hevdar sin rett til å vera menneske og kvinne, kjempar mot kjønnslemlestelse og vald.

Alt dette er Maria og alt dette ber Maria. For Marias kropp (vi må snakka meir om kropp!) ber i seg, på ein høgst menneskeleg måte, verdens håp. Eg synest det er så fantastisk! Midt i fastetida er det så deilig å få denne livgivande dagen som Maria budskapsdag er. Løfte om vår, nye tider, rettferd. Vi treng det i dag. Vi treng modige kvinner som ropar om rettferd: «Han støytte stormenn ned frå trona og lyfte opp dei låge». Fredsbodskapet treng vi å seia på nytt kvar dag i den tida vi lever no, vi treng å minna kvarandre om at det finst noko anna, det finst andre stemmer, det finst eit håp og det finst ei framtid. Maria bar denne framtida, og den heiter Jesus, og den framtida, vår framtid, begynte den vårdagen då engelen Gabriel kom til henne. Utan kvinnene, inga framtid.

«Eg varsla vart, ein tidleg vår

om noko rikt og stort,

at livet er ei gåve som vi

får og så gjev bort.

No renn det livet gjennom meg,

ei elv av ljos, ein foss,

snart heile verda føder eg

den sonen, inn til oss.»

(Stein Versto/Odd Nordstoga)

Eg har akkurat, som mange andre, lest boka Min skyld av Abid Raja. Det var sterk lesnad; open og levande skildring av eit liv med mykje skam, sjukdomsplager, vald i heimen, strenge reglar og kulturelle utfordringar. Det er mykje å læra av den boka; om korleis ein ikkje skal gjera ting, men ikkje minst om kva som er mogleg for eit menneske å utretta. Ein kan lura på korleis det er mogleg å komma frå alle utfordringane han møtte, og deretter enda opp som minister for kultur og likestilling. Det er både imponerande og fantastisk. (Les boka!)

På mange vis er det å lesa denne boka eit innblikk i ei verd og eit tilvære som eg ikkje kjenner. Det er ein annan religiøs kontekst, ein annan demografisk, geografisk og sosial kontekst. Likevel er det ting å kjenna att. Eg tenker på dette med kulturell og religiøs arv. Heng dei to saman? Ja, det trur eg. For korleis vi forvaltar vår religion og vår religiøse arv, har også å gjera med korleis vi har blitt oppdregne.

Eg hadde det veldig bra som barn, både heime og på aktivitetar eg var med på. Eg elska å vera ungdom, hadde bra (og nokon dårlege) vener, fine ting å vera med på, og trygge vaksne både heime, på skulen og i kyrkje og bedehus. Eg følte meg alltid sett og ivaretatt.

Dei siste dagane har eg også lest om presten Siri Sunde og hennar kamp for å kunne leva eit liv saman med den kvinna ho elska, samstundes som ho var prest i Den norske kyrkja. Den kampen hugsar eg at eg fylgde frå sidelinja, som ganske ung, via avisa Dagen, ikkje minst, og sikkert også i glimt på tv, nyhendesaker på radio og i samtalar som eg snappa opp her og der. I min kulturelle og religiøse (i kombinasjon) kontekst blei denne saka belyst eller fortolka ganske einsidig: Siri Sunde kom med ein bodskap som ikkje høyrde heime i kyrkja, med krav som framstod som direkte ukristelege. Ho blei ein representant for alt det var grunn til å vera imot, frå ein kyrkjeleg (konservativ) ståstad. Mitt samla bilete av henne gjennom det eg høyrde og såg og fanga opp, var altså at ho var eit stort problem, at ho representerte noko heilt anna enn sunn og rett kristendom. Ho vaks fram for meg som symbolet på alt som reiv ned kyrkja. Det er faktisk ganske ille – både å ha tenkt det og å skriva det no. Det er heilt forferdeleg! Og eg kjenner stor skam over det, eg er skamfull over at eg ikkje tenkte på å ta til motmæle, at eg ikkje klarte å sjå saka frå fleire sider? Men slik kan det altså gå når ein lever innanfor ganske einsidige og snevre rammer, når ein ikkje blir utfordra, og når det ikkje er rom for å bli utfordra, når det ikkje er nokon der som problematiserer synspunkta dine og tankane dine, og når det viktigaste og enklaste er å meina det som fleirtalet meiner. Det er akkurat som ein koblar ut sin eigen kritiske sans. Det er noko av dette Raja og skriv om, når han innser at han, utan eigentleg å villa det, vidarefører tankar og haldningar som han grunnleggande tar avstand frå, men som han likevel innser at stadig formar hans livshaldning. Til dømes når han ber kjærasten om å kle seg meir «anstendig», eller når han innser at han forventar at kvinna gjer meir heime fordi det er det han er vand med. Likestillingsminsteren, liksom!

Det er ikkje så vanskeleg for meg å forstå noko av det Raja skriv, likevel. Og eg kjenner også, sjølvsagt i mykje mindre dramatisk grad, på at den lausrivinga frå kulturelle og religiøse normer kan vera lang og utfordrande, med perspektiv som det kan ta lang tid å oppdaga og bli klar over. Og ein kjem ikkje alltid på å gjera noko med det, før ein blir tviungen til det. Etter at eg blei prest har eg jobba mykje med dette på fleire område, og eg har stilt meg sjølv (og andre) mange spørsmål om dette. Det set utruleg godt i, det vi lærer som barn og unge. Det i seg sjølv er verd å ta med seg for oss som jobbar med barn og unge! Vær varsam og snakk fint om menneske!

For eit års tid sidan forretta eg i ei gravferd i Bakkehaugen kirke i Oslo. I prestesakristiet etter gravferda stod det ein prest og venta på neste gravferd. Det var Siri Sunde. Eg gjekk ut etter dette kvardagslege og fine møtet og kjente på både skam og glede. Eg var skamfull for det eg hadde blitt fortalt, og korleis eg hadde tatt det til meg utan å sjølv filtrera det, utan å på ein måte tenka at det handlar om menneske. Det fortel meg ganske mykje om kor mykje makt det er i enkelte posisjonar: som religiøs leiar i ei forsamling, som prest i kyrkja, som redaktør i ei avis. Det er ei rolle som ein må forvalta med stort medvit om kva påverknad ein har på menneske. Og det fortel meg at vi alltid skal vera kritiske til det vi høyrer, og at vi alltid skal «tenke sjæl». Eg er glad fordi eg no jobbar i ei kyrkje som har rom for eit mykje større mangfald enn tidlegare (eit mangfald som skal gå begge vegar!)

Det spørst om vi ikkje, meir enn vi vil innrømma, er prega av det vi har høyrt og det vi har lært. Det er mykje som er bra med det, men det meste har godt av ein runde med tankearbeid i vaksen alder. For det å tenka sjølv står ikkje i motsetnad til å ta Guds ord på alvor. Tvert om. Jesus stod først i køen når det handla om å utfordra tankar og haldningar som var mogne for revurdering. Slik er det i dag også. Jesus utfordrar oss til ei levande tru som lar oss vera opne for endring, og som heile tida oppfordrar oss til å ha kjærleiken som rettesnor.

Det er mykje som er deprimerande med koronaen, det er rett og slett litt krise. For mange er det ei reell krise, økonomisk eller relasjonelt eller på anna vis. For andre er det ei mental krise, for andre ei fysisk krise, for andre igjen ei heilt overveldande blanding av alt dette. Vi er alle påverka på ulike vis. Eg ønsker, som alle andre, at koronaen kunne vore over, forbi, borte vekk.

I mellomtida skalerer eg ned liv og forventningar og prøver å gjera det som er fint og kjekt. Eg er så heldig å jobba i ein kyrkjelyd med stort frivillig engasjement. Kvar torsdag er det middag for dei som vil, og eit fantastisk frivillig team på seks personar handlar, lagar og serverer. Det er kjøttkaker, lettsalta torsk, lapskaus, fiskesuppe – og sjølvsagt ribbe til jul. Alltid middag og dessert for 100 kr. I år blei julemiddagen avlyst, men i staden laga vi catering og take away. Eg pleier å vera med på torsdagsmiddagen fordi eg synest det er så utruleg hyggeleg. Men ikkje berre difor. Også fordi eg meiner at dette er folkekyrkja på sitt beste. Lavterskel, for alle, eit godt sosialt tilbod og ein aktivitet som mange i bygda nyttar seg av. Det er rett og slett ein sosial møteplass for alle som vil.

I dag var eg kø-ansvarlig og smittevernsjef i take away-køen. Eg lagar ikkje mat, men eg er ganske god på det sosiale, likar på prata med folk og synest det er utruleg artig å spøka og tulla med alle som kjem – og sjølvsagt også å ha dei gode samtalane. I dag overhøyrde eg ein samtale som rørte meg veldig. Ein av dei som stod i køen, var lei seg for at han ikkje fekk reist bort til familien i jula. Ein annan i køen sa det som eg gjengir i overskrifta her, og eg blei så bevega av den samtalen. «Ring om du blir aleine da. Jeg liker ikke at folk er aleine på julaften». Det kan godt henda det hadde blitt sagt utan at det var korona (men då hadde ein jo ikkje stått i den køen), men det er akkurat som den tida som er no, går til kjernen på kva jula handlar om. Det er akkurat som om juleevangeliet flyttar inn i meg og mellom oss på ein annan måte, som om orda, lengselen, mørkret, håpet er lettare å kjenna igjen. Kanskje fordi verda blir mindre, og fordi dette rammar oss (til ei viss grad) på likt vis – i den forstand at ingen av oss er beskytta mot det fullt og heilt. Vi har kjent på at livet er sårbart, og det gjer noko med tanke og hjarte. Som ei venninne av meg skreiv på instagram i dag; desemberkonkurransen er avlyst. Vi slepp kanskje å kjenna på alt som skal vera så perfekt. Så kan vi heller kjenna på det som betyr noko: Kjærleik, omsorg, fellesskap og varme, og at vi alle eigentleg berre er ganske sårbare menneske som treng kvarandre. Eg synest salme nr. 57 i salmeboka fører saman desse tankane mine og juleevangeliet på ein god måte.

Til høg og låg, til rik og arm kom fred i all vår strid!

Kom barneglad, kom hjartevarm i verdsens vintertid!

Du, Herre, som min konge kom! Du einast skifter aldri om.

Til høg og låg, til rik og arm, kom glad og hjartevarm.

Topelius/Brunvoll/Sibelius

GOD JUL!

Det er rart med det. Vi menneske måler og veg, både andre og oss sjølve. Og vi vurderer om ting blir fint, som regel ut frå kor mange som kjem. Eg veit ikkje korleis det er med deg, men eg kjenner i alle fall på det. Eg vil helst at det skal komma mange; på gudsteneste, på konsert, på samlingar, på temakveldar osv. Det er liksom eit teikn på at det har vore vellykka. Men det er jo i grunnen ikkje slik vi kan telja – for vi veit jo ikkje om det var vellykka før det er over? Og dei som var der, dei var der. Og så var det kanskje dumt for alle dei som ikkje var der – spesielt om det blei fint.

Eg innrømmer det: Det er av og til tungt å telja, tungt å lura på om det kjem nokon, vanskeleg å kjenna på at det tilbodet vi har, druknar i andre tilbod. Og så har eg samstundes ein sånn sta tanke som eg ikkje vil legga bort; nemleg den at eg trur at mange eigentleg kunne ha lyst å komma i kyrkja, men så kjennest det unaturleg. Ikkje fordi døra ikkje er høg nok og porten ikkje vid nok, men fordi eins eige og omverdas syn på den som vil gå i kyrkja, ikkje er vidt og breitt nok. Eg trur det kan vera vanskeleg i ei sosial setting å seia at ein t.d. har begynt å gå på gudsteneste. La det vera sagt: Det er ingenting eg blir så glad for som å sjå nye menneske, eller menneske eg kjenner som ikkje har vore der før, i kyrkja, på gudsteneste og på andre ting som skjer. Alle er så velkommen! Eg har ein tidlegare kollega som meinte at menneske ikkje går i kyrkja fordi ein ikkje synest ein treng det lenger, vi har det jo så godt. Eg trur han har eit poeng, likevel vil eg ikkje legga vekk tanken om at det er ein lengsel der ute, kanskje ikkje så uttalt, men eg trur han er der.

Denne veka har eg vore i Roma. Eg har hatt studiepermisjon og brukt noko av tida til å gå på messer, besøka kyrkjer, filosofera over tru, menighetsliv, musikk og salmar. Ein morgon var eg på messe i ei kyrkje i nabolaget (Basilica Santa Cecilia i Trastevere), der var det om lag 15 nonner som leia liturgien. I tillegg til nonnene var vi tre kvinner som var der. Vi var altså tre stykker i tillegg til nonnene og dei to prestane som kom innom messa for å forretta nattverd. Klokka var 07.20, så det var kanskje ikkje så rart at det ikkje var fleire. Eg synest eg var med på noko veldig fint, og for meg var det ikkje så farleg at vi var berre tre stykker i tillegg til dei som medvirka.

«De må ikkje fokusere på å telje tomme kyrkjebenkar, men sjå på kva de får gjort og kor utruleg viktig arbeid det er, langt ut over kyrkjebenkane.» Det sa minister Kjersti Toppe i sin opningstale til kyrkjemøtet. Eg trur ho har heilt rett. Ikkje berre fordi det å telja kan gjera oss litt bakpå og deppa. Men fordi det som skjer, ikkje let seg telja eller vega eller målast. Det skjer uansett kor mange som er der. Overalt i verda er det til ei kvar tid ei messe. Ord, musikk, bibellesing, credo, lovprising, bønn – i ein kontinuerlig gang. (Eg meiner ikkje at vi ikkje skal gjera vårt beste for at gudstenesta skal bli bra, men vi skal likevel kvila i kontinuiteten og kvaliteten som allereie ligg der!)

Ei kyrkje er ikkje ein gymsal, ikkje ein konsertsal, ikkje eit vanleg forsamlingshus. Det er ein stad der vi for ei lita stund blir trekt bort frå tal og tid, inn til og inn i det heilage, det som alltid står, det som lever sitt eige liv som noko bestandig i ei verd som går for fort for dei fleste av oss. Inn frå bråkete gater, shopping, støy og bråk kan ein plutseleg møta det heilage, på ein heilt vanleg tysdag. Det er nesten for godt til å vera sant, og i alle fall for godt til at det vi sit att med, er ei evaluering av om det var vellykka eller ikkje, ut frå kor mange som kom. Derfor skal vi av og til, men ikkje alltid, spørja oss sjølve (og kanskje spesielt vi som er prestar): Kva kan messa gjera for meg, og ikkje kva kan eg gjera for messa. La det surra og gå, ver i det, i orda som er både 2000 og 4000 år gamle. Finn det tidlause, og tenk på kor godt det er at ikkje alt skal teljast, vegast eller målast.

Takk at din kirke aldri sover!

Mens jorden ruller uten stans,

ditt folk i vekselsang deg lover

for nattens ro og dagens glans.

Se, over land og hav og øyer

en dag går fram i ubrutt ring,

og folkene på rad seg bøyer

i takk for alltid nye ting

(Ellerton/Smemo/Scholefield nr. 820 Norsk salmebok)

(Foto: MBÅ, frå ei av mange kyrkjer eg var innom i Roma)

• 

Pensjonert prest Per Anders Nordengen er ute med sin faste førjulsbrannfakkel: «– I adventstida snakkar vi om Johannes og tilbakekomst, mens det folk er opptatt av er gåver og samhald. Skal vi vere så fundamentalistiske at vi formidlar noko anna enn det folk bryr seg om? Svaret seier kanskje seg sjølv.» (Avisa Vårt Land 21.10.2021)

Ja, svaret seier seg sjølv, kjære Per Anders Nordengen. Og svaret er ja, det skal vi. Men eg trur ikkje Per Anders og eg er heilt samde her. For hans svar er nok nei. Han ynskjer å bygga bruer, må vita. Ynskjer å vera ei kyrkje som er populær og relevant. Sjølv tenkjer eg at mi oppgåve som prest både er å gå inn i det vanskelege, og – nettopp – gjera det relevant for folk. Nordengen meiner seg å vita kva folk vil ha i desember. Men han bommar. Og han blir sjølv ein del av jaget etter den perfekte, vellykka stemninga som vi alle tilsynelatande er ein del av i desember. Eg trur Nordengen tek feil. For kanskje langt der inne i oss ein stad, bak gåver, fasade, bankkort som går varme og klønete relasjonar treng vi nettopp å høyra bibeltekstane på desse fire adventssøndagane. Dei kan fort bli til både trøyst og oppmuntring fordi dei snakkar sant om livet. I år er det ord som dette, vi skal preika over på dei fire fiolette søndagane i advent. Høyr berre her. Den første søndagen: «Han har sendt meg for å forkynne et godt budskap for hjelpeløse, for å forbinde dem som har et knust hjerte, rope ut frihet for dem som er i fangenskap og frigjøring for dem som er bunden, for å rope ut et nådens år fra Herren.» (Jes. 61) Den andre søndagen: «La ikke hjertet bli grepet av angst. Tro på Gud og tro på meg. I min Fars hus er det mange rom…» (Joh. 14.1-4) Og den tredje: «Den som har to kjortler, skal dele med den som ikke har oen, og den som har mat, skal gjøre det samme». (Luk. 3,7-18.) Og den fjerde: «Gled dere alltid i Herren! Igjen vil jeg si: Gled dere! La alle mennesker få merke at dere er vennlige. Herren er nær.» (Fil. 4,4-5).

Eg trur at dei som kjem til kyrkja, nettopp ynskjer å høyra noko anna enn det som blir formidla på glorete salsplakatar på kjøpesenteret. Eg trur også at folk sjølv ser at det som blir formidla i kyrkja, gjennom bibeltekstar, bøner og ord frå oss som jobbar der, gir ein dybde inn i livet. Eg elskar å gå på shopping, og eg kosar meg med å kjøpa julegåver. Men eg kjenner likevel at eg treng ei motvekt mot handelsstandens massive trykk inn mot jula. Og eg trur faktisk det er difor så mange søker til kyrkja i desember, anten det er på julekonsert eller gudstenester. Vi treng ei motvekt mot lettheten. For inni dei fleste av oss er det ikkje nødvendigvis mest letthet. Det er tyngde og lengt. Tyngde etter alt som har sett spor i oss; liv som blei annleis enn vi tenkste, relasjonar som blei øydelagde, draumar som fall i grus og menneske vi mista. Og så er det lengt. Etter rom som toler, som set ord på og som lar oss dvela ved dei djupare sidene ved livet og ved oss sjølve. Gud forby at kyrkja skal snakka enkelt og lett om livet. Det må vel vera ein plass her i livet at vi kan møta oss sjølve, livet (og Gud) slik som det er; ikkje alltid lett.

Eg veit ikkje noko betre å snakka om i desember enn kyrkjeårstekstane som høyrer til på kvar enkelt søndag. Og eg veit ikkje noko betre bakteppe for å snakka om det, enn det overflatiske jaget andre klarer å formidla i desember, men som eg trur dei fleste av oss, inst inne, synest er i meste laget. Og eg vil syngja salmar om lengt, om fridom, om håp, om ei ny tid.

Å ta folks liv på alvor er ikkje alltid å seia det vi trur dei vil høyra. Og dessutan, eg trur ikkje dei vil høyra det som Per Anders Nordengen meiner dei vil høyra. Eg trur dei kjem til kyrkja for å høyra det vi som kyrkje har å seia; At det finst ei anna verd, ei omvendtverd, eit fellesskap og ei kjelde der vi kan motta heile julemysteriet, trua og nåden, heilt gratis. Og det finst eit fellesskap som ber oss dela med andre, som oppfordrar oss til å kjenna etter om gleda ikkje er der i oss ein stad (det kan vera lurt å bli minna om det innemellom), som utfordrar oss til å kjempa for andre. Det finst eit rom med plass for alle. Og med plass for alt. Dei glade kjenslene og dei vonde. Er det ein plass vi skal snakka sant om livet, er det i kyrkja, anten det er mars eller desember. Men kanskje spesielt i desember. For då blir alt så synleg. For verken glitter, stas, juletre, søt julemusikk eller utstillingsvindu som glitrar mot oss, kan ta bort sanninga om oss sjølve. Tvert om, trenger den seg kanskje på som aldri før og fortel oss at det vi lengtar etter bak all fasaden og staffasjen, bak gåvene og glansen, bak betalingsterminalane og butikkvindauga, er kvarandre.

Eg synest det er så utruleg hyggeleg når folk bruker namnet mitt! «Hei, Marita». Det gjer at eg føler meg ekstra sett og ekstra møtt. Alle burde gjera det. (Men så er det jo nokon av oss som er litt dårlege på å hugsa namn, då…) Namnet vårt betyr mykje for oss og er veldig personleg. Det å velja namn for eigne barn er jo til dømes ein prosess som kan ta tid og som kjennest viktig.

På Vestlandet er det mange fjell i syningom. Dei fleste har eg sett mange gongar. Utsikta på hytta er den same som eg har vakse opp med, vinkelen litt ulik. Men eg har lært meg nokre fleire namn på dei flotte fjelltoppane rundt Hardangerfjorden. Ein del kunne eg sjølvsagt frå før; Torefjell, Samlanuten, Vesoldo… Men eg lærte nokre nye namn i sommar. Oksen, for eksempel. Då fjellet fekk eit namn, steig det liksom fram på eit heilt anna vis enn før. Sånn som Oksen: Eit fjell eg har sett tusen gongar, men fordi det ikkje hadde eit namn, så var det berre eitt i mengda, eit i rekka, bokstaveleg tala. No synest eg det er heilt utruleg fint å vita at det fjellet heiter Oksen. Det har ein identitet utover å høyra til i ei rekke med fjell. Det trer fram. Det er ganske fint. Og Oksen er eit utruleg flott fjell. Eg skal nok dit ein gong.

Men korleis skal eg bli betre å hugsa alle menneska eg møter? (Eg er ganske dårleg på det!) Kanskje må eg berre sjå litt betre etter, legga litt meir merke til menneske, hugsa namnet deira, så blir dei enklare å kjenna att, også? Eg synest alltid det er flaut å ikkje hugsa namn eller kjenna att folk. Eg trur greia er at eg ofte er for dårleg til først å ta inn ansiktet eg møter, gi meg sjølv ro til, i eit sekund eller to, å prøva å hugsa kor eg har dette ansiktet frå, vera meir oppteken av den andres ansikt enn av kva eg sjølv skal seia (her har eg forbetringspotensial!). Det skal eg prøva frå no av. Eg treng ein strategi for å vera meir til stades i augneblinken. Så kanskje er det ein link mellom fjella på hytta og ansikt eg møter? Kanskje kan det å sitja i strandkanten på hytta og sjå på fjell, faktisk hjelpa meg til å vera meir nærverande i kvardagen min?

Å tre ut av mengda

som den ein er

med namn og andlet, blikk og ord

Vera til, reisa seg.

Som eit fjell.

Ta sin plass.

I rekka men også tre fram.

Som den ein er.

Fjell, andlet.

Eg vil sjå deg.

Og hugsa.

Den du er.

Eit fjell, eit andlet.

Eit navn.

Eit menneske.

MBÅ august 2021