Abid og eg

Eg har akkurat, som mange andre, lest boka Min skyld av Abid Raja. Det var sterk lesnad; open og levande skildring av eit liv med mykje skam, sjukdomsplager, vald i heimen, strenge reglar og kulturelle utfordringar. Det er mykje å læra av den boka; om korleis ein ikkje skal gjera ting, men ikkje minst om kva som er mogleg for eit menneske å utretta. Ein kan lura på korleis det er mogleg å komma frå alle utfordringane han møtte, og deretter enda opp som minister for kultur og likestilling. Det er både imponerande og fantastisk. (Les boka!)

På mange vis er det å lesa denne boka eit innblikk i ei verd og eit tilvære som eg ikkje kjenner. Det er ein annan religiøs kontekst, ein annan demografisk, geografisk og sosial kontekst. Likevel er det ting å kjenna att. Eg tenker på dette med kulturell og religiøs arv. Heng dei to saman? Ja, det trur eg. For korleis vi forvaltar vår religion og vår religiøse arv, har også å gjera med korleis vi har blitt oppdregne.

Eg hadde det veldig bra som barn, både heime og på aktivitetar eg var med på. Eg elska å vera ungdom, hadde bra (og nokon dårlege) vener, fine ting å vera med på, og trygge vaksne både heime, på skulen og i kyrkje og bedehus. Eg følte meg alltid sett og ivaretatt.

Dei siste dagane har eg også lest om presten Siri Sunde og hennar kamp for å kunne leva eit liv saman med den kvinna ho elska, samstundes som ho var prest i Den norske kyrkja. Den kampen hugsar eg at eg fylgde frå sidelinja, som ganske ung, via avisa Dagen, ikkje minst, og sikkert også i glimt på tv, nyhendesaker på radio og i samtalar som eg snappa opp her og der. I min kulturelle og religiøse (i kombinasjon) kontekst blei denne saka belyst eller fortolka ganske einsidig: Siri Sunde kom med ein bodskap som ikkje høyrde heime i kyrkja, med krav som framstod som direkte ukristelege. Ho blei ein representant for alt det var grunn til å vera imot, frå ein kyrkjeleg (konservativ) ståstad. Mitt samla bilete av henne gjennom det eg høyrde og såg og fanga opp, var altså at ho var eit stort problem, at ho representerte noko heilt anna enn sunn og rett kristendom. Ho vaks fram for meg som symbolet på alt som reiv ned kyrkja. Det er faktisk ganske ille – både å ha tenkt det og å skriva det no. Det er heilt forferdeleg! Og eg kjenner stor skam over det, eg er skamfull over at eg ikkje tenkte på å ta til motmæle, at eg ikkje klarte å sjå saka frå fleire sider? Men slik kan det altså gå når ein lever innanfor ganske einsidige og snevre rammer, når ein ikkje blir utfordra, og når det ikkje er rom for å bli utfordra, når det ikkje er nokon der som problematiserer synspunkta dine og tankane dine, og når det viktigaste og enklaste er å meina det som fleirtalet meiner. Det er akkurat som ein koblar ut sin eigen kritiske sans. Det er noko av dette Raja og skriv om, når han innser at han, utan eigentleg å villa det, vidarefører tankar og haldningar som han grunnleggande tar avstand frå, men som han likevel innser at stadig formar hans livshaldning. Til dømes når han ber kjærasten om å kle seg meir «anstendig», eller når han innser at han forventar at kvinna gjer meir heime fordi det er det han er vand med. Likestillingsminsteren, liksom!

Det er ikkje så vanskeleg for meg å forstå noko av det Raja skriv, likevel. Og eg kjenner også, sjølvsagt i mykje mindre dramatisk grad, på at den lausrivinga frå kulturelle og religiøse normer kan vera lang og utfordrande, med perspektiv som det kan ta lang tid å oppdaga og bli klar over. Og ein kjem ikkje alltid på å gjera noko med det, før ein blir tviungen til det. Etter at eg blei prest har eg jobba mykje med dette på fleire område, og eg har stilt meg sjølv (og andre) mange spørsmål om dette. Det set utruleg godt i, det vi lærer som barn og unge. Det i seg sjølv er verd å ta med seg for oss som jobbar med barn og unge! Vær varsam og snakk fint om menneske!

For eit års tid sidan forretta eg i ei gravferd i Bakkehaugen kirke i Oslo. I prestesakristiet etter gravferda stod det ein prest og venta på neste gravferd. Det var Siri Sunde. Eg gjekk ut etter dette kvardagslege og fine møtet og kjente på både skam og glede. Eg var skamfull for det eg hadde blitt fortalt, og korleis eg hadde tatt det til meg utan å sjølv filtrera det, utan å på ein måte tenka at det handlar om menneske. Det fortel meg ganske mykje om kor mykje makt det er i enkelte posisjonar: som religiøs leiar i ei forsamling, som prest i kyrkja, som redaktør i ei avis. Det er ei rolle som ein må forvalta med stort medvit om kva påverknad ein har på menneske. Og det fortel meg at vi alltid skal vera kritiske til det vi høyrer, og at vi alltid skal «tenke sjæl». Eg er glad fordi eg no jobbar i ei kyrkje som har rom for eit mykje større mangfald enn tidlegare (eit mangfald som skal gå begge vegar!)

Det spørst om vi ikkje, meir enn vi vil innrømma, er prega av det vi har høyrt og det vi har lært. Det er mykje som er bra med det, men det meste har godt av ein runde med tankearbeid i vaksen alder. For det å tenka sjølv står ikkje i motsetnad til å ta Guds ord på alvor. Tvert om. Jesus stod først i køen når det handla om å utfordra tankar og haldningar som var mogne for revurdering. Slik er det i dag også. Jesus utfordrar oss til ei levande tru som lar oss vera opne for endring, og som heile tida oppfordrar oss til å ha kjærleiken som rettesnor.