Vi menneske treng å legga ting bak oss, elles blir det så veldig mykje å bera på. Men vi treng ikkje berre å legga ting bak oss, vi treng også å legga ting frå oss. Og helst ein plass det høyrer heime. Det er ikkje alltid lett. Men det er nødvendig, og det er ei stor gåve å kunna gjera det. Visste du at første søndag i advent er første søndag i eit nytt kyrkjeår? Kva betyr det, tenker du kanskje. Det betyr ein ny begynnelse. Det betyr muligheten til å legga bak seg noko og legga frå seg noko, og det betyr muligheten til å vera open for det nye.
«Mens frost og vintermørke rår begynner kirkens nye år.» (Svein Ellingsen). Det finst altså ein ny begynnelse, sjølv midt i den mørkaste desember, midt i vinteren, midt i kulden og vinden og livet på sitt kanskje tyngste. I slutten av november ser vi mot ein ny begynnelse. Siste veka i november tel eg ned på dagar. Eg lengtar etter advent, til å tenna det første lyset. Ikkje for at eg skal gå rett inn i juleidyllen, men for å leva i kyrkjeårets puls; først advent, så jul. Det handlar mest om lys. For nye begynnelser og lys heng saman. For kvar søndag eit nytt lys; meir og meir lys. Sakte men sikkert. Eg vil ikkje ha alt lyset på ein gong, alt det fine, all maten, all moroa. Eg vil ha advents ettertenksomhet og tid til å reflektera, nyta forventninga som ligg i advent, tid til å ta inn verda, ta inn tankane rundt den verda vi lever i, tenka over mysteriet at Gud blei menneske, tenka på nåden som ligg i nye begynnelser. Ein begynnelse er ikkje at alt er ferdig, fullt eller klart. Ein begynnelse er ein kime eller ei spire, kanskje litt sped. Det er det gode. Desember er ein begynnelse som du kan fylla med det som er viktig for deg, og du kan opna deg opp for bodskapet om lyset som kjem til jorda. For det er det advent handlar om. Bruk adventstida til å laga deg ein ny begynnelse. Legg noko bak deg, finn fram noko nytt, tenk ein ny tanke, gi rom til noko som du ikkje har tenkt eller gjort før. Eller berre tenn eit lys og ta ein kaffi og ver i livet. Rom til kvile er også ein begynnelse.
Søndag begynner eit nytt kyrkjeår med rom for ettertanke, kvile, glede og fred. Bruk det, både no, som ein begynnelse og resten av kyrkjeåret. Her er nåde, framtid og håp.
Ein vakker soloppgang på Knattholmen. Foto: Herman Bjørke Ådland
Vi menneske drøymer. Vi kan drøyma om fred i verda, om å ha masse pengar, om å vera vakker, populær, om å vera ung igjen, om å finna den store kjærleiken og mange andre ting. Det er bra å drøyma. Men det kan også på eit vis bikka over. Det kan bli eit slags krav om at livet skal vera ein draum som kontinuerleg går i oppfyllig. «Å leva draumen» er eit uttrykk som enkelte av og til bruker. Eg unner alle suksess og framgang, eg unner menneske å ha det godt, å nå måla sine og å leva ut sitt potensial. Det gir ofte livet energi, oppdrift og meining.
Likevel trur eg at vi lever i eit samfunn der det kan kjennast som eit krav at livet skal vera så strålande heile tida, og då er det kanskje ikkje så moro lenger. Då er vegen ofte kort til nederlag og skam. Livet for mange akkurat no er ganske tøft. Mange opplever konsekvensane av prisauke og renteauke, livreima blir stramma inn, ein kan kjenna seg utanfor og utsett, idyllen slår kanskje sprekker, og det sit langt inne å vera open om det. Mange har knapt tid eller overskot til å drøyma. Eller, ein kan jo alltids drøyma, men moglegheita for at draumen vi ber på, skal bli realitet, er kanskje ikkje så stor. Og dermed er det kanskje like lurt å legga bort draumen og leva i det som er. Det er kanskje generelt ein god strategi. For å seia det med Kolbein Falkeid: «Hvem sa at dagene våre skulle være gratis? At de skulle snurre rundt på lykkehjulet og hver kveld stoppe på gevinst»? Vidare stiller han spørsmålet: Hvem sa det? Hvor hadde vi det fra? Det er gode spørsmål å stilla seg i ei verd som eg faktisk synest er litt på styr, både i det store biletet, sjølvsagt, men også i måten vi lever liva våre.
Det er mange som drøymer, også i dikt og bøker. Tenk berre på Olav H. Hauges dikt «Det er den draumen me ber på». Den draumen er at «det vidunderlege skal skje». Det er i utgangspunktet så fint og positivt, til å bli glad av. Så har vi Nora Helmer i Et dukkehjem, som også håpar på at «det vidunderligste» skal skje. Og det er at Thorvald Helmer skal tilgi henne og forstå kvifor ho har gjort det ho har gjort, som var gale, men som også var ei kjærleikshandling. Det skjer ikkje, og derfor må Nora gå, noko som på sikt kanskje er vel så bra som å bli i fasadeheimen med makroner og ytre idyll, også kalla livsløgna. Det er ikkje ei draumeverd ho går ut i som einsleg kvinne på slutten av 1800-talet. Men det er likevel ein fridom i det at ho går, det finst eit nytt liv utanfor draumane, i realitetane. «Det gjeng an å leva i kvardagen òg».
Artisten Anne Grete Preus skriv også om draumar, men ho løftar fram håpet framfor draumen i den nydelege songen «Hun lærer fuglene å synge». Der seier artisten følgjande, og dette er stor lyrikk og god teologi: «Håpet er en båt som alltid bærer, så mye mere verdt enn drømmen selv. Straks den er din, den kjennes slitt, men håpet lyser sterkere for hver gang det ble ditt». Det er ei utruleg slitesterk songstrofe som eg bruker ofte i gravferder og som gir veldig god meining.
Menneske i 2023 treng meir enn flyktige draumar som ein sjølv har det fulle og heile ansvar for å sørga for at går i oppfylling. For oppfyllinga av draumen kjem sjeldan rekande på ei fjøl. Kanskje er eg difor meir glad i Olav H. Hauges dikt som inneheld strofa «det gjeng an å leva i kvardagen òg». Eg trur det er ei god investering i livskvalitet å justera ned draumen om at alt skal vera så vakkert, vellykka og velbalansert. Eg slår heller eit slag for håpet; båten «som alltid bærer». Eg forankrar i alle fall både liv og draum ein annan stad enn i mitt eige, skjøre liv. Og det er i eit håp som aldri blir slitt: Ein dag skal verkeleg det vidunderlege skje. For berget har allereie opna seg, ei morgonstund som ingen andre enn Maria Magdalena visste om, i hagen påskedag. Og ut av berget steig den oppstadne og levande Jesus Kristus. Resten er historie. Men i kjølvatnet av den historia har kjeldor sprunge og hjarte og dører opna seg.
Bruk sommaren til både ein pust i bakken og til dei gode samtalane om at livet er litt bratt av og til, på godt og vondt.
Sommaren står for døra, og vi legg bak oss nok eit skuleår som foreldre og føresette, som lærarar, som konfirmantlærarar, som fotballtrenarar, korpsdirigentar, friidrettstrenarar og elevar. Det er tid for refleksjon. Korleis ser det ut rundt oss og etter oss? Kva spor set vi, og kva betyr vi for kvarandre, på godt og vondt? Som prest og pedagog i til saman 20 år har dei siste åra gitt meg nokre nye erfaringar. Og eg veit at eg ikkje er aleine, for det er mange som nikkar gjenkjennande når eg snakkar om det eg har erfart, både lærarar, foreldre, trenarar og elevar. Utviklinga bekymrar meg. Det er spesielt to ting eg ser.
Elevar blir utstemt. Som ung er ein utanfor eller innanfor. Det er ikkje slik at ein nødvendigvis har bede om å vera innanfor der ein er utanfor. Mange lever lukkeleg innanfor sine gjengar, uvitande om dette spelet. Men det påverkar dei fleste. For det er faktisk enkelte ungdommar som set seg sjølv i ein posisjon der dei kan meina noko om kven som skal vera innanfor og utanfor. Og ikkje berre det: som også går inn og meiner noko om livet i ein gjeng som ikkje nødvendigvis utgjer ein trussel mot dei sjølve. Kan vi ikkje lata kvarandre vera i fred? Desse ungdommane påberopar seg ei slags makt som blir opplevd som ganske massiv for omgivelsane, og det øydelegg. Det skapar dårleg stemning i ei gruppe, det skapar vonde dagar og usikkerhet. Sakene om russebusshierarkiet er eit konkret eksempel på dette. Det er ganske alvorleg. Bryr vi oss for lite som vaksne, som foreldre og føresette? Og for dei som ikkje gir opp kampen om å bli stemt inn i den «kule» gjengen, så må det vera utruleg slitsomme dagar – og netter. For det er ingen pause. Det surrar og går, på instagram, på snapchat. Det er grupper der enkelte for open scene karikerer og heng ut medelevar. Eg høyrer frå klasseromssamanheng om direkte tale i fysiske undervisningssituasjonar av typen: «Stakkar deg som er på gruppe med henne». For eit vakse blikk kan ein sjølvsagt sjå at dette handlar like mykje om den som seier det, som den som blir utsett for det. Men likevel; det må jo komma frå ein plass, frå ein idé, frå ein form for påverknad? Livet ser for enkelte ut til å vera ein kamp om posisjonar. Det er ingenting nytt med det, men det er blitt så massivt. Kor har ungdommane dette frå? Kor har barna våre lært dette? Kor har dei lært at dei har makt til å blanda seg inn og øydelegga andres liv med det dei seier, deira eigne meiningar, deira utstemming? Kor har dei lært å trykka ned andre medelevar og medungdommar og løfta opp seg sjølv på bekostning av andre? Ein kan saktens trekka på skuldrene og tenka at slik har det alltid vore. Men det må vi ikkje. For det er blitt mykje meir institusjonalisert enn det var. Det er i alle fall mitt inntrykk.
Dersom det er slik at nesten alt vi ser på TV, handlar om å bli utstemt, kan det kanskje komma herfrå? Og når ein det påfølgande halvåret kan lesa i alle kanalar om intrigar mellom dei meir eller mindre kjende profilane som var med i desse programma, så skjønar ein kanskje kor det kjem frå? Dessutan er NRK (i programmet Norske beefer) med på å setja dette i system når dei set opp mot kvarandre unge influensarar som kranglar og er uenige, og som ofte har skrekkelege karakteristikkar av andre (og eit mildt sagt umoge menneskesyn). Ein ting er at alle har sin eigen kanal via sosiale medier, men når NRK lagar underhaldning av dette, blir det vanskelegare for ungdommane å skilja mellom rett og gale, kven skal eg assosiera meg med, kven vil eg ta avstand frå? Og dessutan: er det statskanalens oppgåve å formidla dårlege haldingar frå ungdommar som hadde trengt eit år eller to i skule eller arbeidsliv før dei gjekk viralt? Eg har altså ein mistanke om at vi overfører ein del av denne rare kvardagen på Farmen eller kor det måtte vera, til verkelegheita. Eg er ikkje sikker på om unge (eller eldre) forstår forskjellen på det som er eit spel, og det som er verkelegheit. Reality-TV er jo ikkje verkelegheit. Det er TV-verkelegheit, og den er ikkje verkeleg på ordentleg! Det som skjer på TV, er ikkje reality. Det er TV. Men det lærer oss at vi kan skalta og valta, sladra og spreia usanningar, stemma inn og ut dei ein har rundt seg. Det handlar om å stå att som vinnar til slutt, og som TV-underhaldning kan det vera artig nok, men etter mi meining er det for mykje av det. Det fungerer frykteleg dårleg i den verkelege verkelegheita. Det som er (meint å vera) underhaldning på TV, endrar seg til blodig verkelegheit i verkelegheita. Eg trur sjølvsagt ikkje dette berre handlar om realityverda på TV, det er meir samansett enn som så. Det handlar, alt i alt, om totalen av det vi alle omgjev oss med; kva som påverkar oss, og kva vi let oss påverka av. Kor får unge informasjonen frå? Kva er deira horisont? Kor finn dei kunnskap? Dei fleste tenåringar får den frå TikTok. Der er det mykje moro, mange fine lifehacks, god underhaldning og søte hundevideoar. Men det er også ei verd der ute som ikkje er bra. Og den lukkar eg av og til sjølv augo att for, for det er ein kamp som er vanskeleg å vinna. Men eg kan i det minste minna mine næraste om at det finst andre stader ein kan få impulsar til eit bra liv, enn på TikTok.
Det andre eg har lagt merke til dei siste åra, handlar om eit medvit om at ein blir krenka så fort ein blir irettesett. Det er sjølvsagt ikkje ukjent for meg, eg har krangla nok med elevar om kva karakter dei bør få i nynorsk til å vita at ungdommar er i stand til å forhandla om det meste – og til å hevda at dei er i sin fulle rett til det. Men altså: Unge menneske blir krenka når dei blir irettesett. Ein skal stå opp for seg sjølv, det er klart. Men verda blir frykteleg komplisert dersom det framstår som eit sjokk at ein lærar kan irettesetta (eller rettleia som det reelt sett ofte er) ein elev, eller at ein må avfinna seg med eit sett reglar i ein gitt situasjon, eller at det opplegget ein som lærar, har laga til ein undervisningstime, det har ein tenkt å gjennomføra. Det verkar som ideen om vaksen og barn eller lærar og elev i nokon samanhengar er heilt borte. Dersom ein ikkje er i stand til å sjå verdien av tilbakemelding, at livet faktisk er ein læringsprosess, eller dersom ein ikkje har ei forståing for at ein, i dei fleste samanhengar faktisk, må forholda seg til ein autoritet, då trur eg livet fort kan bli vanskeleg. Kva er det som har gjort dei unge slik? Er det koronaen? Mangelen på det å leva i ein kvardag der ein samspelar med andre og naturleg finn sin plass, får korreks eller blir irettesett? For å seia det slik: Eg trur det er eit stort feilsteg å fjerna karakteren i orden og oppførsel i skulen. Men eg trur også dei unge treng kjærleg og god rettleiing, hjelp til livsmestring og til å navigera i alle sosiale kodar. Og så har eg ei kampsak som eg meiner er grunnleggande viktig inn i denne samanhengen: Som vaksne, anten vi er foreldre eller lærarar, trenarar, konfirmantlærarar eller korpsleiara – men først og fremst som foreldre: Vi må seia «stopp». Vi gjer våre barn (og andres barn) ei gedigen bjørneteneste om vi heile tida skal lytta til dei av og til (unnskyld meg!) heilt latterlege argumenta deira. Vi hjelper dei til å bli gagns menneske ved å gjera dei mindre irriterande. Ver litt «Pørni» både heime og på foreldremøte. Det er ein tøff jobb, men nokon må ta den.
Heldigvis har eg også sett dette: Mest flotte ungdommar som viser omsyn, kjærleik, ein enorm toleranse, som heiar på kvarandre, som set pris på å vera ein del av eit fellesskap, som støttar kvarandre, står opp for kvarandre og seg sjølv. Eg har verkeleg også sett at bak all den sparkla fasaden og dei tøffe orda, er dei fleste sårbare unge på veg inn i vaksenverda. Og nettopp difor er det så viktig at vi ikkje melder oss ut som vaksne, men saman med ungdommane blir eit bra team på vegen fram mot vaksenlivet. Den vegen er litt kronglete for dei fleste ungdomsskuleelevar. Vi skal vera tydelege vaksne og gode førebilete. Vi skal stå opp mot kynisk organisering av russetida, vi skal støtta våre barns lærarar i dei vala dei tar, vi skal heia på alle gode samanhengar der vaksne tar gode val og dermed hjelper dei unge til å forstå kva samanheng dei står i. Vi skal visa at vi er tydelege vaksne som også har vore unge ein gong, gjort dumme ting og lært av det. For det treng borna våre. Det trengst faktisk ein heil landsby for å oppdra eit barn. Og om foreldre, korpset, fotballen, kyrkja, ungdomsklubben og skulen står saman om dette, kan det blir riktig så bra. For det er fellesskapet som bergar oss, og det er i fellesskapet vi skal leva våre liv. Det gjeld også ditt barn. Som vaksen må du ikkje stemma ut deg sjølv frå barnets liv, eller la deg bli utstemt. Du må vera delaktig i vala dei skal ta, du må invitera til samtale, du må lytta, men også konfrontera, du må seia at kanskje ikkje alt blir gitt dei utan motstand eller utan arbeid, at alt ikkje er lett, at vi saman utgjer eit fellesskap der ein alltid må ta hensyn. Og så må dei få prøva og feila, så klart. Vi må ta imot dei i nåde, vi må vera venlege og bestemte, kjipe og ukule. Vår jobb som vaksne er å heia, irettesetta, rettleia, kjefta og elska. Alltid. Det er både ei gåve og ei oppgåve. Lykke til, og god sommar!
Pinsen må syngast! Den setninga kom eg på i dag. Eg er veldig glad i både julesongar, påskesalmar og salmar generelt. Song høyrer med i alle tider, det er med på å skapa minner og stemning, og det gjeld ikkje berre salmar! Men langt viktigare enn det: salmane er oppbyggelege og styrkande for trua. Og sidan pinse og ånd heng saman, er det slik at pinsebodskapen best blir uttrykt i salmesongen! Dei som kjenner meg, veit at eg elskar salmar. Eg elskar å synga dei, liker å skriva tekstar som kan bli til salmar. Og noko av det beste med pinsen er alle dei fine salmane. Det er berre heilt fantastisk! På pinsedag i kyrkja der eg jobbar, syng me alle versa på både «I all sin glans nu stråler solen» (der tittelen på innlegget er henta frå) og på «Den signede dag». Grundtvig må gjerast grundig. For det er samanheng i alt! Det veks fram bilete, teologi, symbolikk og meining gjennom alle strofene. Og då er det ikkje berre å hoppa over! (Men det skal seiast; når vi har dåp, hender det at pedagogikk og klokke trumfar salmesongen!)
Men pinsen må altså syngast. Ord som blir sagt, kan ikkje uttrykka godt nok kva pinsen ber i seg! Pinsebodskapen susar i sommarvinden, er å sjå i blomstringa, i den blå himmelen, i sola, i skyer som trekker over himmelen, i det lette regnet, i dufta av syrin og hegg, i fjordens grønblåe farge og i havets glans. Så er det også naturen som ofte er brukt som bilete på trua i dei flottaste pinsesalmane våre, det gjeld både Grundtvig og Blix. Tenk berre på No livnar det i lundar (844 Salmeboka):
Så sende Gud sin Ande som dogg på turre jord.
Då vakna liv i lande. Då grøddest vent Guds ord.
Då er det sæle tider for Kristi kyrkjegrunn.
Då lauvast det i lider, då livnar det i lund.
Det er greitt med jula. Den varer, om ikkje heilt til påske, så i alle fall i folkeligheten godt over ein månad, og eg er faktisk litt smålei julesongane når fyrverkerkeriet markerer eit nytt år (ja, eg veit at jula varer til godt ut i januar!). Påsken og påsketida varer lenge nok til at ein får sunge gjennom dei viktigaste salmane to-tre gonger, og Deg være ære syng vi jo heile året. Men ikkje før vi har sunge sjette vers på «Den signede dag», så er treeiningstida her. Pinsesalmane er altså brukande omlag to dagar, første og andre pinsedag. Så her skal det syngast, og helst alle versa. Og så seier eg med Grundtvig, «Nu saktelig skrid, du pinsedag», slik at vi får god tid til å synga alle dei fine salmane. Tenk å dikta som Grundtvig og Blix! Det alt smeltar saman og gir meining, oppbygging og næring til trua. Viss eg skulle laga meg ei topp 10-salmeliste, ville I all sin glans vore på den lista. Den er tvers gjennom fenomenal!
Pinse, kyrkje, tru, fellesskap, natur, misjon, sommar – vi er i den finaste tida i naturen og i kyrkja. Vår med ljose dagar, snart sommar og signa dagar. Livet ute og i naturen er det beste vitnemålet om det håpet vi har i vente! «Så syng det ut, snart skaper Gud en sommer uten make og gir oss alt tilbake.» Nr. 845 i Salmeboka: Så grønn en drakt, eller Sommarpsalm på svensk, er ein av salmane som kan syngast både før, under og etter pinse. Heldigvis.
Under kan du lesa både I all sin glans og Den signede dag, begge altså av Nikolai Frederik Severing Grundtvig (1783-1872). Enjoy! Men det beste er nok å møta opp på ei gudsteneste nær deg på pinsedag.
I all sin glans. Salmeboka nr. 232
1 I all sin glans nu stråler solen, livslyset over nådestolen, nu er det pinseliljetid, nu har vi sommer lys og blid, nu spår oss mer enn englerøst i Jesu navn en gyllen høst!
2 Den korte natt som jorden svaler, er fylt med sang av nattergaler, og alt hva Herren kaller sitt, kan drømme søtt og slumre blidt, kan drømme skjønt om paradis og våkne til vår Herres pris.
3 Det ånder himmelsk over støvet, det vifter hjemlig gjennom løvet, det dufter liflig under sky. Nu åpnes paradis på ny, og yndig risler ved vår fot en bekk av livets klare flod.
4 Alt skapes av den Ånd som daler, alt virkes av den Ånd som taler, den Ånd som skjenker lys og trøst av kjærlighet med sannhets røst i Ordets navn som kom til jord og seierrik til himlen fór.
5 Våkn opp, all jordens dype toner, til pris for menneskets forsoner! Kom sammen, alle tungemål, i takkesangens offerskål! Og juble her ved Herrens bord nu, menighetens glade kor!
6 I Jesu navn da tungen gløder hos hedninger så vel som jøder; i Jesu-navnets offerskål forenes alle tungemål. I Jesu navn skal tone da det evige Halleluja!
Den signede dag.Salmeboka 229
Den signede dag, som nu vi ser med blide til oss oppkomme, den lyse på himlen mer og mer oss alle til lyst og fromme. Det kjennes på oss som lysets barn at natten den er nu omme!
Den signede stund, den midnattstid da Frelseren lot seg føde, da klarnet det opp i østerlid til deiligste morgenrøde; da solen opprant, så mild og blid, som vekker oss opp av døde.
Om levende ble hvert tre i skog, og var så hvert blad en tunge, Guds nåde de kunne aldri dog med høvelig røst lovsjunge. For evig nu skinner livets lys for gamle som òg for unge.
Så takker vi Gud, vår kjære Far, som fuglen i morgenrøde, for dagen som lyset til oss bar, for livet han gav av døde, for alt på vår mark i tusen år som grodde til sjeleføde!
Nu saktelig skrid, du pinsedag, med stråler i krans om tinder! Hver time til Herrens velbehag som bekker i engen rinner, til frydelig de til sist seg snor inn under de grønne linder!
Så reiser vi til vårt fedreland, der ligger ei dag i dvale, der står det en borg på prud og grann med gammen i gylne sale, hvor frydelig vi til evig tid med venner i lys skal tale.
Far min, Lars, var ein fin kar. I 50 år jobba han i trelastbransjen, på Hardanger Bygg. Først var han lastebilsjåfør, deretter jobba han på lageret og til slutt jobba han i butikken. På skranken sin hadde han eit laminert skilt der det stod cand.reol. Nokon hadde laga det til han. Han var nemlig så god på plassbygde hyller. Han var god til mykje anna også. Han var godt likt, hadde ein lun og god humor og var veldig oppteken av å gjera ein god jobb. Eg hugsar at det var mange gongar han måtte tilbake på jobb etter arbeidstid for å avslutta diverse prosjekt. Integritet, arbeidslyst og godt blikk i møte med kundane – det var far min.
Eg tenker på far min kvar gong eg syklar forbi Maxbo på Vækerø, og det gjer eg ganske ofte. Far min kalla det ikkje Maxbo, men «Løvenskiold». Det var jo i Oslo. Den friske, krispige morgonlufta blandar seg med lukta av tre, og eg tenker på far min. Eg tenker på det han gjorde, det livet han levde, den horisonten han hadde, integriteten, engasjementet på fritida, alt det han gav gjennom sitt liv.
I samband med gravferder møter eg mange liv. Gode liv. Nokon er ganske like som mitt liv, andre meir lik far min sitt liv. For vi hadde og har ganske ulike liv. Men vi hadde og har gode liv, slik dei er. Far min hadde ein ganske liten radius. Eit år i militæret, eit år på Ungdomsheimen på Kvamskogen der han (heldigvis!) møtte mor, og både før og etter dette altså til saman 50 år i samme bedrift. Og så var han frivillig! Han var leiar på barneaktivitetar på bedehuset, og han var vaktmeister der på frivillig basis, handy som han var, han vaska fast i indremisjons-barnehagen, han var frivillig i Raudekrossen i sin ungdom, han var med i Blå Kors, indremisjon, Santalmisjonen, han leia møte på bedehuset, var alltid hjelpsam mot andre. Heldigvis blei han heidra med Kongens fortjenestmedalje i 2004. Eit vanleg liv som dedikert tilsett og engasjert frivillig fortener heider og ære!
Eg hugsar at i minnesamværet etter gravferda hans (han døydde i 2013) slo det meg at hans gode kollegaer trekte fram at han var morsom. Då blei eg glad. Eg likte humoren hans, men kan ikkje hugsa at eg synest han var spesielt morsom sånn i det daglege. Det trur eg er fordi ein ikkje alltid tenker at foreldre er morsomme. Eg trur også at eg kanskje er meir morsom på jobb enn heime, diverre, på ein måte. Samstundes tenkte eg aldri at han var kjip. Han var snill, litt dumsnill akkurat slik fedre skal vera. Han var engasjert i det som var heime, litt slik fedre var på den tida, men kanskje vel så engasjert i frivillig arbeid. Det er eg glad for. Eg trur at det engasjementet har smitta over på meg, slik at også eg tenker at ein ikkje berre lever for seg sjølv, men at den største gleda ein kan ha, det er å vera med på dugnad.
I gravferd og i bryllup, og ofte elles, les eg og tenker eg på orda frå 1. korinterbrev der Paulus snakkar om tru, håp og kjærleik. Gjennom våre vanlege liv kan vi gjera ein forskjell for andre. Kjærleiken er det største, større enn både tru og håp. Kjærleik er alltid handling, aldri tomme ord. Då eg sykla forbi Løvenskiold i dag, tenkte eg på far min. Han hadde både tru, håp og kjærleik. Oftast formidla han det gjennom handling. Cand.reol. Lars Bjørke. Ein handlingens mann. Førebilete i tre, håp og kjærleik.
I ulike lågkyrkjelege, kristne samanhengar i oppvekst og ungdom hugsar eg at eg høyrde uttrykket «å stå i kampen». Det var noko vi kristne gjorde: mot alt som var farleg, mot åndsmakter og umoral (ja, særleg umoral). Det var ein kamp som liksom var ein del av det å vera kristen, ein kamp Gud på det næraste hadde sendt oss ut i. Den kampen vi stod i, handla nettopp om å ta avstand frå alt «der ute», alt som var uvant, annleis, feil, ukjent, farleg, umoralsk. Alt som utfordra ein tradisjonell kristen tankegang. I ettertid har eg ofte grøssa av dette uttrykket, eg synest det er så utriveleg og ubehageleg.
I dag tenker eg igjen på dette uttrykket. Tenker på den distansen det skapte mellom menneske, dei grensene den typen retorikk, skapte. Den perfekte veg til menneskefrykt. Men mest av alt tenker eg sjølvsagt at det er ein utruleg kjip retorikk. For kven er det eigentleg som står i kampen? Dei siste dagane har vist oss mange utruleg sterke forteljingar frå dei som verkeleg står i kampen, og kva kampar mange av oss står i; kampen mot sjølvforakt, hat, diskriminering, stygge ord, fordømming.
Eg vil stå i kampen saman med menneske, ikkje mot menneske. Eg vil kjempa for eit samfunn som har plass til alle, til mangfald, til å vera den ein er, elska den ein vil. Det gleder meg at mange dei siste dagane har kjent behov for å setja ord på at det brått kjennest framandt på ulike vis å ha kjempa i mot kjærleiken og retten til å elska den ein vil, og mot det å realisera den kjærleiken. Menneskefrykta – den angsten som ulike stemmer har klart å skapa i oss, om at vi tar feil om vi opnar opp, har site djupt i mange.
Eg har vore prest i snart sju år, og heile vegen har eg sagt ja til likekjønna vigsel. Heldigvis. Dei siste dagane har likevel gjort meg endå meir medviten om kva kamp mange menneske står i. Den kampen må vi alle bli ein del av på ein mykje meir tydeleg måte. Vi er kalt til å vera i verda, vera der for kvarandre, elska kvarandre, gi kvarandre verdi, menneskeverd og gjera dei åra vi har her saman, så bra som mogleg, for alle menneske. Eg vil ikkje stå imot, eg vil stå saman med. For ein kan ikkje alltid stå med hua i handa og gjera alle til lags. Då skjer det ofte så utruleg lite.
NÅ
Nå er du. Her og nå. Det er nå du sitter i cockpiten og har ansvaret for at jorda når fram til neste generasjon. Det er nå du kan slå i bordet og si hva du mener
… Det er nå du har sjansen. Her og nå. Bare her og nå.
I forbindelse med drop in-dåp tok vi nokre bilde for å ønska folk velkommen. Foto: Gro Marit Auke
I dag kom eg på eit heilt nytt ord: Restglede. Det finst berre ein anledning der det ordet passar 100%. Det er når eg sit i bilen på veg heim frå gudsteneste. Sånn som i dag. For ein festdag på jobb! 100 menneske på gudsteneste, flotte salmar, varme, fellesskap og ikkje minst: Tre barn som blir borne til dåpen. Og etter ein kjapp kyrkjekaffi og eit kakestykke er det berre å trekka i prestekjolen att: Drop in-dåp der ein ungdom, ein fireåring og ein baby blir døypt. For eit privilegium! For ei glede!
Restgleda eg kjenner på i bilen, handlar om takknemlighet; for alle fine folk, alle som kjem til kyrkja, alle eg møter på sånne festdagar, gode klemmar i døra, varme blikk frå menigheten, nydeleg musikk og noko anna heilt spesielt: Eit rom som løfter oss frå alt det kvardagslege. Eit rom som har ord og plass for det heilage. Eit rom som tar på alvor at vi menneske treng dagar som nettopp løftar oss ut av kvardagen. Eit rom der vi kan vera saman om det store i livet. Ord som er sagt i generasjonar, salmar om liv, glede, det som er vanskeleg, og det som er fint. Bunader og olabukser, nattverdkø og barn som spring rundt, som ser og smakar, tenner lys og klappar, hoppar rundt i midtgangen når vi bles såpebobler under postludiet, ler og smiler. Konfirmantar som tenner lys, som finn sin plass i kyrkjerommet og på kyrkjekaffien, gamle og unge. Fellesskapet i kyrkja er så levande! Og vi er mange som lagar det saman: Tilsette og frivillige, den som seier «hei» i døra, den som les tekst, konfirmantane som er medhjelparar, kyrkjetenaren som passar på alt, kantoren og presten – gleda over å gjera ting saman er så stor!
Guds kyrkje er jammen meg mangfoldig. Og den består av deg og meg, av bunader og olabukser, det heilage og det vanlege, dei store øyeblikka og dei små, gode samtalane. Alt dette som vi kan ha saman fordi vi har fått det i gåve frå Gud, vår skapar.
I dag kjenner eg at restgleda varer til godt ut på kvelden. Sånn er det når ein har verdas finaste jobb.
Biletet er frå kyrkjeruinane i Maridalen. Foto: MBÅ
Viss du hadde levd i 1770, hadde du hatt fri frå jobben i dag. Maria budskapsdag var nemleg heilagdag fram til 1771. I dag veit nok fleire at det er den internasjonale vaffeldagen (ja, eg skal eta vafler!) enn at det er Marimesse, eller Maria budskapsdag. Men eg elskar denne dagen og påfølgande søndag når vi feirer Maria budskapsdag. Kampen for å få det gjeninnført som heilagdag og fridag er nok tapt. Og vi lutheranarar er jo opptekne av å ha eit moderat forhold til helgenar, som Maria jo er i følge tradisjonen, men likevel: La oss stoppa litt opp ved Maria, alt det ho var, og alt det ho bar. Og ikkje minst, lovsongen hennar, som vi finn i Lukasevangeliets første kapittel (det passar bra, sidan Jesus blir fødd i kapittel 2). Det er ni månader til jul når vi feirar Maria budskapsdag. Det er heller ikkje noko dei fleste går rundt og tenker på når våren endeleg er komen. Men det er altså eit svangerskap til vi igjen skal feira jul. Og denne dagen – og denne helga – er til minne om både Maria og Jesus. Her er Marias lovsong, Magnificat:
«Mi sjel høglovar Herren, og mi ånd frydar seg i Gud, min frelsar.
For han har sett til si tenestekvinne i hennar fattigdom.
Og sjå, frå no av skal alle slekter prisa meg sæl,
for store ting har han gjort mot meg,
han, den mektige; heilagt er hans namn.
Frå slekt til slekt varer hans miskunn
over dei som ottast han.
Han gjorde storverk med sin sterke arm;
han spreidde dei som bar hovmodstankar i hjartet
Han støytte stormenn ned frå trona og lyfte opp dei låge.
Han metta dei svoltne med gode gåver,
men sende dei rike tomhendte frå seg. (…)»
Det er så mykje å seia om Maria! Modige Maria som sa ja til oppdraget frå engelen om å føda Gud til jorda. I kunsten er ho i all hovudsak avbilda med bøygd hovud, audmjuk, ljos og vakker. Men inni Maria trur eg det var ei søyle av frimod og pågangsmot som berre ei ung, uredd kvinne kan ha. Eg synest Maria fortener å bli hugsa som meir enn ei som audmjukt sa ja. Men det er vel fordi det også i kunsten er mennene som har skapt historien. Modige kvinner som Maria, er nemleg sjeldan audmjuke og nedbøygde, men står opp for seg sjølv og for andre.
Marias lovsong fortel meg at Maria veit kva ho ber på, og kva oppdraget hennar er. Ho veit at det som skal skje, er ei forlenging av det ho allereie veit: Gud som skapar rettferd, som er miskunnsam, som gjer storverk og som kjempar for dei låge og svake. Maria var ei heilt vanleg jente. I ei heilt vanleg jente var det altså Gud tok sin første menneskebustad. Er det ikkje vakkert? Det er akkurat slik det skal vera!
Når eg tenker på Maria, tenker eg på alle andre modige kvinner som står opp mot urett, folkesnakk, mistru – som kjempar for seg sjølv og for andre. Eg tenker på alle modige kvinner som har flykta – frå Ukraina, frå Syria, frå Somalia. Som har gått på symjekurs for å overleva turen over Middelhavet. Som har øvd på å bera barna sine på ryggen milevis gjennom skogen for å førebu flukta bort frå krigens redsler, den unge jenta på 12 som har flykta med mor frå Kyiv, og som lurer på om det går bra med pappa – og med kaninen som er igjen i huset. Og eg tenker på alle modige kvinner som lever i fattigdom, men som jobbar for å bygga opp samfunn, skapa leveverdige kår, som går på skule, får utdanning, meiner noko, hevdar sin rett til å vera menneske og kvinne, kjempar mot kjønnslemlestelse og vald.
Alt dette er Maria og alt dette ber Maria. For Marias kropp (vi må snakka meir om kropp!) ber i seg, på ein høgst menneskeleg måte, verdens håp. Eg synest det er så fantastisk! Midt i fastetida er det så deilig å få denne livgivande dagen som Maria budskapsdag er. Løfte om vår, nye tider, rettferd. Vi treng det i dag. Vi treng modige kvinner som ropar om rettferd: «Han støytte stormenn ned frå trona og lyfte opp dei låge». Fredsbodskapet treng vi å seia på nytt kvar dag i den tida vi lever no, vi treng å minna kvarandre om at det finst noko anna, det finst andre stemmer, det finst eit håp og det finst ei framtid. Maria bar denne framtida, og den heiter Jesus, og den framtida, vår framtid, begynte den vårdagen då engelen Gabriel kom til henne. Utan kvinnene, inga framtid.
Eg har akkurat, som mange andre, lest boka Min skyld av Abid Raja. Det var sterk lesnad; open og levande skildring av eit liv med mykje skam, sjukdomsplager, vald i heimen, strenge reglar og kulturelle utfordringar. Det er mykje å læra av den boka; om korleis ein ikkje skal gjera ting, men ikkje minst om kva som er mogleg for eit menneske å utretta. Ein kan lura på korleis det er mogleg å komma frå alle utfordringane han møtte, og deretter enda opp som minister for kultur og likestilling. Det er både imponerande og fantastisk. (Les boka!)
På mange vis er det å lesa denne boka eit innblikk i ei verd og eit tilvære som eg ikkje kjenner. Det er ein annan religiøs kontekst, ein annan demografisk, geografisk og sosial kontekst. Likevel er det ting å kjenna att. Eg tenker på dette med kulturell og religiøs arv. Heng dei to saman? Ja, det trur eg. For korleis vi forvaltar vår religion og vår religiøse arv, har også å gjera med korleis vi har blitt oppdregne.
Eg hadde det veldig bra som barn, både heime og på aktivitetar eg var med på. Eg elska å vera ungdom, hadde bra (og nokon dårlege) vener, fine ting å vera med på, og trygge vaksne både heime, på skulen og i kyrkje og bedehus. Eg følte meg alltid sett og ivaretatt.
Dei siste dagane har eg også lest om presten Siri Sunde og hennar kamp for å kunne leva eit liv saman med den kvinna ho elska, samstundes som ho var prest i Den norske kyrkja. Den kampen hugsar eg at eg fylgde frå sidelinja, som ganske ung, via avisa Dagen, ikkje minst, og sikkert også i glimt på tv, nyhendesaker på radio og i samtalar som eg snappa opp her og der. I min kulturelle og religiøse (i kombinasjon) kontekst blei denne saka belyst eller fortolka ganske einsidig: Siri Sunde kom med ein bodskap som ikkje høyrde heime i kyrkja, med krav som framstod som direkte ukristelege. Ho blei ein representant for alt det var grunn til å vera imot, frå ein kyrkjeleg (konservativ) ståstad. Mitt samla bilete av henne gjennom det eg høyrde og såg og fanga opp, var altså at ho var eit stort problem, at ho representerte noko heilt anna enn sunn og rett kristendom. Ho vaks fram for meg som symbolet på alt som reiv ned kyrkja. Det er faktisk ganske ille – både å ha tenkt det og å skriva det no. Det er heilt forferdeleg! Og eg kjenner stor skam over det, eg er skamfull over at eg ikkje tenkte på å ta til motmæle, at eg ikkje klarte å sjå saka frå fleire sider? Men slik kan det altså gå når ein lever innanfor ganske einsidige og snevre rammer, når ein ikkje blir utfordra, og når det ikkje er rom for å bli utfordra, når det ikkje er nokon der som problematiserer synspunkta dine og tankane dine, og når det viktigaste og enklaste er å meina det som fleirtalet meiner. Det er akkurat som ein koblar ut sin eigen kritiske sans. Det er noko av dette Raja og skriv om, når han innser at han, utan eigentleg å villa det, vidarefører tankar og haldningar som han grunnleggande tar avstand frå, men som han likevel innser at stadig formar hans livshaldning. Til dømes når han ber kjærasten om å kle seg meir «anstendig», eller når han innser at han forventar at kvinna gjer meir heime fordi det er det han er vand med. Likestillingsminsteren, liksom!
Det er ikkje så vanskeleg for meg å forstå noko av det Raja skriv, likevel. Og eg kjenner også, sjølvsagt i mykje mindre dramatisk grad, på at den lausrivinga frå kulturelle og religiøse normer kan vera lang og utfordrande, med perspektiv som det kan ta lang tid å oppdaga og bli klar over. Og ein kjem ikkje alltid på å gjera noko med det, før ein blir tviungen til det. Etter at eg blei prest har eg jobba mykje med dette på fleire område, og eg har stilt meg sjølv (og andre) mange spørsmål om dette. Det set utruleg godt i, det vi lærer som barn og unge. Det i seg sjølv er verd å ta med seg for oss som jobbar med barn og unge! Vær varsam og snakk fint om menneske!
For eit års tid sidan forretta eg i ei gravferd i Bakkehaugen kirke i Oslo. I prestesakristiet etter gravferda stod det ein prest og venta på neste gravferd. Det var Siri Sunde. Eg gjekk ut etter dette kvardagslege og fine møtet og kjente på både skam og glede. Eg var skamfull for det eg hadde blitt fortalt, og korleis eg hadde tatt det til meg utan å sjølv filtrera det, utan å på ein måte tenka at det handlar om menneske. Det fortel meg ganske mykje om kor mykje makt det er i enkelte posisjonar: som religiøs leiar i ei forsamling, som prest i kyrkja, som redaktør i ei avis. Det er ei rolle som ein må forvalta med stort medvit om kva påverknad ein har på menneske. Og det fortel meg at vi alltid skal vera kritiske til det vi høyrer, og at vi alltid skal «tenke sjæl». Eg er glad fordi eg no jobbar i ei kyrkje som har rom for eit mykje større mangfald enn tidlegare (eit mangfald som skal gå begge vegar!)
Det spørst om vi ikkje, meir enn vi vil innrømma, er prega av det vi har høyrt og det vi har lært. Det er mykje som er bra med det, men det meste har godt av ein runde med tankearbeid i vaksen alder. For det å tenka sjølv står ikkje i motsetnad til å ta Guds ord på alvor. Tvert om. Jesus stod først i køen når det handla om å utfordra tankar og haldningar som var mogne for revurdering. Slik er det i dag også. Jesus utfordrar oss til ei levande tru som lar oss vera opne for endring, og som heile tida oppfordrar oss til å ha kjærleiken som rettesnor.
Det er mykje som er deprimerande med koronaen, det er rett og slett litt krise. For mange er det ei reell krise, økonomisk eller relasjonelt eller på anna vis. For andre er det ei mental krise, for andre ei fysisk krise, for andre igjen ei heilt overveldande blanding av alt dette. Vi er alle påverka på ulike vis. Eg ønsker, som alle andre, at koronaen kunne vore over, forbi, borte vekk.
I mellomtida skalerer eg ned liv og forventningar og prøver å gjera det som er fint og kjekt. Eg er så heldig å jobba i ein kyrkjelyd med stort frivillig engasjement. Kvar torsdag er det middag for dei som vil, og eit fantastisk frivillig team på seks personar handlar, lagar og serverer. Det er kjøttkaker, lettsalta torsk, lapskaus, fiskesuppe – og sjølvsagt ribbe til jul. Alltid middag og dessert for 100 kr. I år blei julemiddagen avlyst, men i staden laga vi catering og take away. Eg pleier å vera med på torsdagsmiddagen fordi eg synest det er så utruleg hyggeleg. Men ikkje berre difor. Også fordi eg meiner at dette er folkekyrkja på sitt beste. Lavterskel, for alle, eit godt sosialt tilbod og ein aktivitet som mange i bygda nyttar seg av. Det er rett og slett ein sosial møteplass for alle som vil.
I dag var eg kø-ansvarlig og smittevernsjef i take away-køen. Eg lagar ikkje mat, men eg er ganske god på det sosiale, likar på prata med folk og synest det er utruleg artig å spøka og tulla med alle som kjem – og sjølvsagt også å ha dei gode samtalane. I dag overhøyrde eg ein samtale som rørte meg veldig. Ein av dei som stod i køen, var lei seg for at han ikkje fekk reist bort til familien i jula. Ein annan i køen sa det som eg gjengir i overskrifta her, og eg blei så bevega av den samtalen. «Ring om du blir aleine da. Jeg liker ikke at folk er aleine på julaften». Det kan godt henda det hadde blitt sagt utan at det var korona (men då hadde ein jo ikkje stått i den køen), men det er akkurat som den tida som er no, går til kjernen på kva jula handlar om. Det er akkurat som om juleevangeliet flyttar inn i meg og mellom oss på ein annan måte, som om orda, lengselen, mørkret, håpet er lettare å kjenna igjen. Kanskje fordi verda blir mindre, og fordi dette rammar oss (til ei viss grad) på likt vis – i den forstand at ingen av oss er beskytta mot det fullt og heilt. Vi har kjent på at livet er sårbart, og det gjer noko med tanke og hjarte. Som ei venninne av meg skreiv på instagram i dag; desemberkonkurransen er avlyst. Vi slepp kanskje å kjenna på alt som skal vera så perfekt. Så kan vi heller kjenna på det som betyr noko: Kjærleik, omsorg, fellesskap og varme, og at vi alle eigentleg berre er ganske sårbare menneske som treng kvarandre. Eg synest salme nr. 57 i salmeboka fører saman desse tankane mine og juleevangeliet på ein god måte.
Til høg og låg, til rik og arm kom fred i all vår strid!
Kom barneglad, kom hjartevarm i verdsens vintertid!
Du, Herre, som min konge kom! Du einast skifter aldri om.
Til høg og låg, til rik og arm, kom glad og hjartevarm.
Kirkebloggen 